Miodrag Šorić  [ DW ]

03. 09. 2025. 06:38

Rukovodstvo SPC u službi režima

„Srbija je društvo razoreno nacionalizmom“, kaže beogradski teolog i istoričar Vukašin Milićević za DW. On je jedan od mnogih intelektualaca u Srbiji koji podržavaju studentske proteste.

Već više deset mjeseci stotine hiljada ljudi izlaze na ulice u gotovo svim gradovima te balkanske zemlje. Zahtijevaju nove izbore i suzbijanje rasprostranjene korupcije. Povod za proteste bio je događaj iz novembra 2024. godine. kada se u Novom Sadu srušila nadstrešnica tek renovirane željezničke stanice. Zatrpala je 16 ljudi. Mnogi ljudi u Srbiji optužuju predstavnike vlasti da su i oni odgovorni za tu nesreću.

Prema dostupnim informacijama, jedan od uzroka tragedije je „fušerisanje“ prilikom radova. Režim predsjednika Aleksandra Vučića do sada nije izveo odgovorne pred nezavisni sud. To ljuti mnoge građane. Demonstracije koje predvode studenti i njihovi profesori na univerzitetima sve se više šire. Oni sada zahtijevaju nove izbore. Trenutno je neizvjesno da li će režim politički preživjeti proteste.

Milićević: „Zaštita interesa korumpirane elite“

Onaj ko javno podrži studente, kao što to čini Vukašin Milićević, mora računati na represije. Ono što je posebno u njegovom slučaju jeste da je vrh moćne Srpske pravoslavne crkve (SPC) pokrenuo postupke protiv njega, postavši tako saučesnik autoritarnog srpskog vladara.

Kada je riječ o gušenju slobodnog mišljenja, patrijarh Porfirije i predsjednik Vučić često djeluju usklađeno. To je nešto što Milićević već dugo kritikuje. „To nema nikakve veze s brigom o javnom interesu, već sa zaštitom interesa korumpirane elite koja je praktično otela Srbiju“, kaže on za DW. Patrijarh i neki njemu bliski episkopi, poput Irineja Bulovića iz Novog Sada, dio su te elite.

Vukašin Milićević, rukopoloženi sveštenik i otac četvoro djece, i ranije je bio zapažen u javnosti. Na primjer, kada se prije nekoliko godina i u Srbiji proširio virus korone. Tada je kritikovao, kako je smatrao, neodgovorno ponašanje crkvenog rukovodstva tokom bogosluženja. Više episkopa, uključujući i tadašnjeg patrijarha Irineja, kao i brojni sveštenici i vjernici, umrli su od posledica infekcije virusom SARS-CoV-2.

Kritika Milićevića na račun crkvenog rukovodstva imala je posledice: on više ne smije da služi liturgiju, a trenutno se nalazi i pred tzv. „crkvenim sudom“. To je crkveno tijelo koje rešava sporove unutar vjerske zajednice, a njegov i članovi su episkopi i sveštenici. Predsjedava episkop nadležan – patrijarh Porfirije. Ako Milićević bude proglašen „krivim“, u najgorem slučaza Beograd ju mu prijeti isključenje iz crkve – što je za vjerujućeg hrišćanina najteža kazna.

Pantelić: Neprihvatljivo je što se Porfirije stavio u službu režima

Ali, Vukašin Milićević se ne da zastrašiti. U razgovoru za DW zahtijeva da i crkveno rukovodstvo odgovara za svoje postupke – na primjer za servilnost prema državi. On takođe kaže da se mora istražiti pronevjera javnih sredstava i kršenje hrišćanskog morala od strane sveštenih lica.

Slično razmišlja i Blagoje Pantelić, koji godinama piše o religijskim temama i glavni je urednik najuticajnijeg teološkog portala na Balkanu (teologija.net). Na tom portalu se i dalje slobodno objavljuju kritički tekstovi. Pantelić nije sveštenik, ali je studirao teologiju i planira da doktorira. Međutim, pošto kao i Vukašin Milićević podržava studentske proteste, crkveno rukovodstvo mu je već stavilo do znanja: od doktorata neće biti ništa.

U razgovoru za DW Pantelić prebacuje patrijarhu Porfiriju da se stavio u službu režima. „To je neprihvatljivo", kaže.

Pantelić takođe kritikuje to što su patrijarh Porfirije i episkop Irinej u aprilu posjetili Moskvu. U vrijeme dok ruska vojska, uz blagoslov ruskog pravoslavnog patrijarha Kirila, vodi agresorski rat u Ukrajini, srpski gosti su se u Kremlju šalili s predsjednikom Vladimirom Putinom. Štaviše: proteste u Srbiji su tamo okarakterisali kao „obojenu revoluciju“ koju navodno podstiče Zapad.

„Mjere protiv Milićevića i Pantelića treba posmatrati u kontekstu pokušaja kontrole teološkog diskursa“, kaže za DW Tomas Bremer, profesor emeritus teologije na Univerzitetu u Minsteru. Teološke rasprave vode se i van okvira koje kontroliše crkva, „to neće moći da se spriječi“, kaže profesor Bremer, jedan od najcjenjenijih stručnjaka za pravoslavlje na Zapadu.

Bliskost Porfirija s Vučićem uočljivo je u suprotnosti sa ponašanjem nekih njegovih prethodnika. Tako se patrijarh Pavle tokom teških devedesetih nikada nije stavio u službu nacionaliste Miloševića.

Ako protestni pokret u Srbiji bude uspješan i ako sadašnji režim bude oboren, odgovornost će snositi i kadrovi koji su podržavali Vučića – bilo da su deo vojske, obavještajnih službi ili crkve.