Nik Martin  [ DW ]

05. 07. 2025. 08:09

Kuda ide BRIKS?

Stalno rastuća grupa zemalja BRIKS želi da ojača trgovinu i razmjenu tehnologije unutar bloka i na taj način se odupre carinskim prijetnjama američkog predsjednika Donalda Trampa. Predsjednik Brazila, Luis Injasio Lula da Silva, predsjedavaće trodnevnim razgovorima.

U razgovorima će, između ostalih, učestvovati indijski premijer Narendra Modi i kineski premijer Li Ćijang. Međutim, Vladimir Putin neće biti prisutan: Kremlj je saopštio da se ruski predsjednik, za kojim je Međunarodni krivični sud izdao nalog za hapšenje zbog optužbi za ratne zločine u vezi s invazijom Moskve na Ukrajinu, neće pojaviti.

Kako je nastao BRIKS?

Ekonomista Goldman Saksa, Džim O'Nil, 2001. godine skovao je termin BRIK. Tim nazivom je označio grupu Brazila, Rusije, Indije i Kine kao brzo rastuće ekonomije koje imaju potencijal da do 2050. postanu globalne ekonomske sile.

Uprkos različitim političkim ideologijama i društvenim strukturama, politički lideri u Braziliji, Moskvi, Nju Delhiju i Pekingu preuzeli su inicijativu. Kako bi postavili temelje za saradnju najprije su vodili neformalne razgovore, na nivou ministara spoljnih poslova.

Prvi samit BRIK-a održan je u Jekaterinburgu, u Rusiji, 2009. godine. Godinu dana kasnije, Južnoafrička Republika pozvana je da se pridruži tom bloku u usponu – i akronimu BRIK dodato je slovo „S“. Od tada se osnivanje BRIKS-a opisuje kao veliki izazov globalnim političkim, ekonomskim i finansijskim sistemima predvođenim Sjedinjenim Državama koje dominiraju od Drugog svetskog rata.

Sopstvena BRIKS-valuta?

Prvobitne članice zalagale su se za multipolarni svetski poredak i veće učešće zemalja tzv. Globalnog juga. BRIKS je stvorio alternativu Svetskoj banci koja finansira infrastrukturne i razvojne projekte, kao i novi mehanizam za finansijsku pomoć tokom ekonomskih kriza, koji djelimično konkuriše ulozi Međunarodnog monetarnog fonda (MMF).

Politički lideri BRIKS-a razmatrali su i mogućnost uvođenja sopstvene valute kako bi konkurisali američkom dolaru kao svetskoj rezervnoj valuti, ali put ka tome još uvjek je dug. Blok je veoma zainteresovan da primi i druge zemlje u razvoju.

BRIKS – brz rast

Blok sada čini deset zemalja – pored originalnih pet, pridružili su se i Egipat, Etiopija, Iran, Ujedinjeni Arapski Emirati i Indonezija. Iako BRIKS i dalje funkcioniše kao neformalan savez, Brazilski centar za međunarodne odnose (CEBRI) ga je prošle nedelje u izvještaju uoči samita opisao kao „prvu transregionalnu asocijaciju nezapadnih država“.

Iako ne postoji osnivački ugovor, sekretarijat ili sjedište, BRIKS je – barem na papiru – izrastao u značajnu geopolitičku i ekonomsku silu. Blok predstavlja više od 40 odsto svetskog stanovništva i doprinosi sa više od trećine globalnom ekonomskom rastu (mjereno prema paritetu kupovne moći). Time premašuje G7 – grupu industrijski razvijenih zemalja.

Zahvaljujući novim članicama, poput Irana i Ujedinjenih Arapskih Emirata, BRIKS sada kontroliše i važne sirovinske resurse, uključujući oko 40 odsto svetske proizvodnje nafte. Prema podacima sa veb-sajta BRIKS-a, blok kontroliše i skoro tri četvrtine svetskih rezervi retkih zemnih metala. Trgovina unutar bloka, prema istom izvoru, već je premašila bilion američkih dolara (850 milijardi evra).

Blok pokušava da se oslobodi zavisnosti od američkog dolara – proces poznat kao dedolarizacija. Trgovina unutar sistema BRIKS sve se više odvija u lokalnim valutama i putem alternativnih platnih sistema, umjesto preko Zapadnog sistema SWIFT.

Međutim, planovi za BRIKS-valutu su zapeli zbog otpora pojedinih članica, posebno Indije, zbog ekonomske dominacije Kine. Planovi su dodatno blokirani kada je Tramp upozorio zemlje BRIKS-a da će se, ako blok objavi zajedničku valutu, suočiti sa stopostotnim carinama na uvoz u SAD.

Dalji kandidati za BRIKS

BRIKS ubrzano jača: prema veb-sajtu tog bloka, 44 zemlje su ili zvanično zatražile članstvo ili ispituju mogućnost pridruživanja. Samo ove godine, Belorusija, Bolivija, Kuba, Kazahstan, Malezija, Tajland, Vijetnam, Uganda i Uzbekistan postale su partnerske zemlje pod oznakom „BRIKS+“ – što je uvod u formalno članstvo.

Druge zemlje koje su izrazile interesovanje za članstvo su: Azerbejdžan, Bahrein, Bangladeš, Burkina Faso, Kambodža, Čad, Kolumbija, Republika Kongo, Ekvatorijalna Gvineja, Honduras, Laos, Kuvajt, Maroko, Mjanmar, Nikaragva, Pakistan, Palestinske teritorije, Senegal, Južni Sudan, Šri Lanka, Sirija, Venecuela i Zimbabve.

Saudijska Arabija, koja održava bliske odnose sa Sjedinjenim Državama, trebalo je da se pridruži BRIKS-u još prošle godine, ali još nije donjela konačnu odluku. Ipak, na zvaničnom sajtu BRIKS-a kraljevstvo je već navedeno kao članica.

Kuda ide BRIKS?

Kina i Rusija aktivno pozicioniraju BRIKS kao protivtežu zapadnoj hegemoniji, dok Indija i Brazil daju prednost ekonomskoj saradnji nad geopolitičkim sukobom, što bi moglo dovesti do tenzija unutar bloka. Pored graničnog spora između Kine i Indije, blok bi mogle da oslabe i drugi konflikti: poput sukoba između Irana i Saudijske Arabije – ukoliko se Saudijska Arabija pridruži – ili između Egipta i Etiopije oko brane na Nilu.

Duboko ukorenjena uloga američkog dolara u svetskoj trgovini i kineska ograničenja upotrebe juana u međunarodnim transakcijama mogli bi da osujete napore ka dedolarizaciji. Neki to vide više kao pokušaj Pekinga i Moskve da zaobiđu zapadne sankcije, nego kao realnu strategiju za novu rezervnu valutu.

Ekonomske razlike među članicama predstavljaju dodatni izazov za BRIKS. Na primer, BDP Kine višestruko nadmašuje BDP Južnoafričke Republike ili novijih članica, poput Etiopije. To stvara rizik da se prioriteti preusmjere u korist kineskih interesa.

Postoje i sve veće zabrinutosti oko toga kako će demokratije poput Indije i Brazila sarađivati sa autokratijama poput Kine, Irana i Rusije. Džim O’Nil, koji je skovao termin BRIK, danas taj savez smatra promašenim projektom. U novembru je napisao da BRIKS ne ispunjava nikakvu stvarnu svrhu „osim što proizvodi simbolične gestove i pompeznu retoriku“.