Dijana Roščić  [ DW ]

31. 05. 2025. 23:04

Osamdesti rođendan Rajnera Vernera Fasbinder

U lokalu „Dojče Ajhe" u Rajhenbahštrase 13. u Minhenu Rajner Verner Fasbinder prvi put se pojavio 1974. Nije ga toliko zanimalo šareno društvo koje se tamo odvajkada okupljalo – umjetnici, feminizirani gejevi, baletani, prostituke… Njega su privlačili muževni, dominantni homoseksualci u „uniformi" od kože, jer i sam bio jedan od njih.

Ali, Armin Majer koji je služio piće za šankom, u potpunosti je odgovarao Fasbinderovoj predstavi pravog muškarca, pa je „Dojče Ajhe" (Njemački hrast) postala njegova druga dnevna soba, a Armin njegova velika ljubav.

Armin, koji je u stvari bio mesarski šegrt, kao i tadašnja vlasnica lokala Sonja Rajhenbah pojavljuju se kasnije kao glumci u brojnim Fasbinderovim filmovima, dok se sam lokal može vidjeti u filmovima „Lola" i „Sotonsko kopile". Tamo su se slavile žurke na kraju snimanja filmova u Minhenu – uz šampanjac, kavijar i kokain.

Baš tu, na njegov 80. rođendan, 31. maja, u znak sjećanja na velikog filmskog stvaraoca, današnji vlasnici „Dojče Ajhe", Zep Satler i Ditmar Holcapfel, podigli su mu spomenik u obliku mozaika na fasadi: portret Fasbindera sastavljen od preko 2.000 staklenih pločica, autor je Franko Notonika. Govor je držao gradonačlnik Minhena. U minhenskom pozorištu Kameršpil se trenutno izvode Fasbinderova djela. U toku je simpozijum o njegovom liku i djelu.

To sve je svakako vrijedno pomena, jer, uprkos međunarodnoj slavi, u njegovom gradu mu dugo nisu bili naročito naklonjeni. Nakon njegove prerane smrti 1982. gradski savjet Minhena je nedjeljama vodio raspravu prije nego što je konačno odobrio da Fasbinderova urna bude sahranjena na prestižnom groblju Bogenhauzen. Tek od 2004. godine postoji Trg Rainera Vernera Fasbindera.

Rat se tek završio

Rajner Verner Fasbinder je rođen u Bad Verishofenu 31. maja 1945. tri nedjelje nakon što je njemački Vermaht potpisao bezuslovnu kapitulaciju. Bio je sin jedinac. Porodica se ubrzo preselila u Minhen. Otac ljekar i majka prevodilac su se razveli kada je Verner imao 6 godina. On ostaje sa majkom u Minhenu, a nakon što ona biva smještena u sanatorijum, živeo je po internatima i kod rodbine. Sa 16 godina je prekinuo školovanje i preselio se u Keln kod oca.

Već tada je pokazao interesovanje za film, književnost i pozorište. Potom se upisao privatnu školu glume i 1967. se pridružio minhenskom „Akcionom teatru", koji je kasnije postao „antiteatar". Tamo je počeo da radi kao autor, reditelj i glumac.

Zajedno s kolektivom, Fasbinder 1969. godine snima i svoj prvi dugometražni film „Ljubav je hladnija od smrti", koji već nagovještava mnoge njegove kasnije filmske motive. To je početak radikalne, provokativne karijere, koja ga je brzo učinila centralnom figurom Novog njemačkog filma.

Na međunarodnoj sceni ubrzo je postao jedan od najvažnijih njemačkih reditelja posle 1945 – slavljen u Kanu, Veneciji i Njujorku.

Njemci su ga se plašili

Međutim, bio je umjetnik koga su se Njemci plašili. Zato što je bio nezgodan, bučan i buntovan.

Zato što je u svojim filmovima prstom ukazivao na njemačke rane. Zato što je opisivao malograđansku učmalost doba privrednog čuda i nacizam običnih ljudi, takozvanih mitlojfera, dakle onih koji nisu bili direktni izvršioci zločina, ali su Hitlerov režim pasivno podržavali iz oportunizma, straha ili konformizma. Pokazivao je kakvu pustoš sve to ostavlja u (njemačkoj) duši.

Plašili su ga se zato što je otvoreno živio svoju seksualnost i tematizovao homoseksulanost u svojim radovima, u vrijeme kada je ona bila kriminalizovana. Njegovi lični odnosi bili su prožeti nasiljem i ljubomorom. Dvojica njegovih ljubavnika izvršila su samoubistvo: El Hedi Ben Salem, glavni muški glumac u filmu Strah jede dušu, objesio se 1977. u francuskom zatvoru, a Armin Majer iz „Dojče Ajhe", izvršio je samoubistvo 31. maja 1978. na 33. rođendan Fasbindera koji ga je bio ostavio.

Kratak život, ogroman opus

Tokom svog kratkog života Fasbinder stvorio je ogroman opus - više od četrdeset dugometražnih filmova, dve TV serije, gotovo dvadeset pozorišnih komada, a radio je radio-drame i glumio ne samo u svojim filmovima, već i onim a Rajnharda Haufa, Ulija Lomela i Folkera Šlendorfa.

Sa serijom „Berlin Aleksanderplac" Fasbinder je 1980. ispisao televizijsku istoriju. Neki njemački kritičari su to delo smatrali moralno problematičnim, što se ogledalo i u senzacionalističkim naslovima kao što su „Milionski fijasko" ili „Brutalno/prljavo". S druge strane, to monumentalno djelo (15 sati) danas se nalazi na listi 100 najboljih filmova svih vremena američkog časopisa Time.

Fasbinder, koji je bio majstor da suptilno prikaže homoerotsku napetost, ili bude i veoma eksplicitan („Pravo jačeg", „U godini s trinaest mjeseca") istovremno je kao niko drugi stvarao snažne ženske likove – duboko protivrječne junakinje njemačkog posleratnog filma: „Strah jede dušu"„Marta", „Lola", „Lili Marlen", „Brak Marije Braun".

Fasbinderov poslednji film Querelle, koji je 1982. snimio po romanu Žana Ženea približava se složenoj igri žudnje, nasilja i moći kroz prizmu radikalne estetike. Premijeri u avgustu 1982. nije prisustvovao – preminuo je dva mjeseca ranije, 10. juna, u 37. godini, od predoziranja kokainom, tabletama za spavanje i alkoholom.

Paragraf 175, koji u Njemačkoj kriminalizuje mušku homoseksualnost ukinut je tek 1994. - dvanaest godina nakon Fasbinderove smrti.