Aleksander Frojnd  [ DW ]

27. 05. 2025. 08:06

Kako se razvija seksualna orijentacija?

Prije 35 godina, milioni ljudi širom svijeta iznenada su „ozdravili“. Bilo je to 17. maja 1990. godine, kada je Svetska zdravstvena organizacija uklonila homoseksualnost s liste bolesti kod ljudi.

Do tada se ljubav između osoba istog pola smatrala vrstom mentalne bolesti. Osobe koje su je ispoljavale, često su bile zatvarane u sanatorijume ili zatvore, i „liječene“ elektrošokovima i drugim sumnjivim psihoterapijama.

Međutim, „homoseksualne, biseksualne i transseksualne osobe nisu – i nikada nisu bile – bolesne“, kaže prof. dr Klaus M. Bejer, direktor Instituta za seksologiju i seksualnu medicinu pri poznatoj berlinskoj bolnici Šarite. „Ljudsku seksualnost karakteriše raznolikost“, dodaje Bejer.

„Danas je jasno da niko ne bira svoju seksualnu orijentaciju. To je stvar sudbine, a ne izbora. Seksualna orijentacija – ili kako to stručnjaci nazivaju, ’struktura seksualnih preferencija’ – razvija se tokom puberteta, pod uticajem polnih hormona. Seksualnost se formira u adolescenciji – to je ono, što osoba doživljava kao fizički privlačno i što određuje kakve seksualne preferencije i interakcije želi.“

Bejer ističe da, nakon te razvojne faze u adolescenciji, seksualne preferencije ostaju stabilne. „One nastaju u adolescenciji i ostaju stabilne tokom života, uprkos želji pojedinih ljudi da se seksualna orijentacija promjeni, na primjer da zbog društvenog pritiska budu kao i svi drugi“, objašnjava on.

To nije nikakav hir

Univerzalna ljudska prava uključuju i pravo na slobodnu seksualnu orijentaciju. Seksualnost je oduvjek bila raznolika. Ona nije hir, niti je ograničena samo na posebno liberalna društva.

„Prema podacima koje imamo, istopolna orijentacija čini oko tri do pet odsto populacije. I to važi za sve kulture. Ljudska seksualnost […] karakteriše se tom raznolikošću – i ne može biti drugačije“, kaže seksolog Bejer.

Iz toga proizlazi da je pogrešno suditi ili čak osuđivati nekoga zbog njegove seksualne orijentacije.

Ipak, seksualna orijentacija pojedinaca polarizuje čitava društva. U nekim slučajevima to dovodi do isključenja, diskriminacije i progona. Homoseksualnost je, na primjer, kažnjiva u najmanje 67 zemalja, a u sedam zemalja za istopolne seksualne odnose prijeti i smrtna kazna.

Gotovo polovina svih zemalja u svijetu u kojima je homoseksualnost zabranjena, nalazi se u Africi. Samo 22 od 54 afričke države legalizovale su homoseksualnost.

U nekim zemljama homoseksualnost se kažnjava zatvorskom kaznom, a u četiri zemlje koje primjenjuju šerijatski zakon – Mauritaniji, Nigeriji, Somaliji i Južnom Sudanu – prijeti i smrtna kazna.

Kako se razvija seksualna orijentacija?

Kako se razvija seksualna orijentacija jednostavno je pitanje – ali bez jednostavnog ili konačnog odgovora. Ne postoji jedan jedini uzrok seksualne orijentacije. Ipak, istraživači su analizom gena, hormona i sociokulturoloških faktora‚ pokušali da shvate kako se seksualna orijentacija formira.

„Trenutno mišljenje je da postoji niz faktora. Do sada niko nije uspio da izdvoji jedan jedini faktor koji bi mogao da objasni zašto je neka osoba istopolno orijentisana, a neka druga heteroseksualno“, kaže prof. dr Bejer.

Može se pretpostaviti da je razvoj seksualne orijentacije rezultat složene međusobne igre bioloških i društvenih faktora.

Biološki faktori

Biološki faktori koji utiču na razvoj seksualne orijentacije uključuju genetsku strukturu osobe, kao i (prenatalne) hormone i hemijske supstance.

Ipak, seksualna orijentacija nije nasledna. Porodične i tzv. studije na blizancima sugerišu da homoseksualnost može biti prisutna u jednoj porodici, ali genetski markeri pronađeni u tim studijama nisu bili dovoljno značajni da bi se moglo zaključiti da postoji „gen za homoseksualnost“.

Hormoni i druge hemijske supstance

Hormoni poput testosterona i feromoni takođe mogu djelimično da utiču na razvoj seksualne orijentacije. Feromoni su hemijske supstance koje utiču na seksualno ponašanje.

Studije pokazuju da muški feromoni stimulišu aktivnost hipotalamusa i kod heteroseksualnih žena i kod homoseksualnih muškaraca – ali ne i kod heteroseksualnih muškaraca. Hipotalamus je žlijezda u dijelu mozga koji utiče na instinktivno ponašanje i seksualne funkcije.

Društveni uticaji

Lutke i haljinice za djevojčice? Alat i autići za dječake? Tipično ženske ili tipično muške igračke nemaju uticaj na seksualnu orijentaciju. Isto važi i za vaspitanje.

Istina je da neki ljudi svoju pravu seksualnu orijentaciju ne izražavaju do kasnijeg životnog doba. Ali u osnovi, seksualna preferencija se tokom života ne mijenja.

„Imamo veoma snažne dokaze da to nije moguće. Postoje studije koje su pratile seksualnu orijentaciju kroz vrijeme. Bilo je nesrećnih ’pokušaja konverzije’ kod istopolno orijentisanih muškaraca. To se pokušalo u jednoj velikoj studiji u Sjedinjenim Američkim Državama 1970-ih – bez ikakvog uspjeha. To je snažan dokaz da je seksualna orijentacija vrlo stabilna“, kaže Bejer.

Dok se seksualna orijentacija razvija u pubertetu, razvoj rodnog identiteta počinje u djetinjstvu i kod većine ljudi se završava do pete ili šeste godine, kaže Bejer. Od tog uzrasta djeca mogu „da vide sebe u svojoj seksualnosti u budućnosti i da prave vizije o svojoj budućnosti kao muškarac ili žena“, kaže on.

Jednom, kada se seksualna orijentacija formira, ona se više ne mijenja. Ni „zavođenjem“, ni ranim seksualnim kontaktima. „Od toga nema ništa“, kaže Bejer. „Važan dokaz za to je što su mnogi ljudi u mladosti imali istopolne seksualne kontakte, ali ipak nisu istopolno orijentisani.“

Ključni faktor za razvoj identiteta jeste to da li djeca dobijaju od roditelja podršku ili ih odbacuju. Ako djeca i adolescenti dožive snažno odbacivanje, oni često imaju slabo samopouzdanje. Ako je to odbacivanje povezano sa seksualnim identitetom ili orijentacijom djjeteta, to može da dovede do depresije i razmišljanja o samoubistvu.

Seksualnost je raznolika

„Posebno u društvima u kojima su seksualne manjine isključene i progonjene, veoma je važno voditi nepristrasnu debatu o seksualnoj raznolikosti“, kaže prof. dr Bejer.

Iz naučne perspektive, nijedna seksualna orijentacija nije bolest, niti je „neprirodna“. Društvene norme određuju šta je ono što se toleriše ili smatra „normalnim“ ili „neprirodnim“. Te norme mogu u znatnoj mjeri da se mijenjaju, u zavisnosti od vremena i konteksta. Ali, ljudska priroda se ne mijenja.

*ovaj članak je najpre objavljen na njemačkom jeziku