Rodion Ebighauzen  [ DW ]

30. 04. 2025. 08:24

Kad rat ostane u čovjeku

Vijetnamski rat spada u najduže vojne sukobe 20. vijeka. Nadovezao se na rat protiv kolonijalne sile Francuske i trajao od 1955. do 1975. godine.

Rat, koji je odnjeo blizu četiri miliona života, završio se porazom režima u Južnom Vijetnamu, koji su podržavale SAD, i pobjedom komunističkih snaga iz Sjevernog i Južnog Vijetnama.

O Vijetnamskom ratu i njegovim posledicama napisane su čitave biblioteke. Međutim, jedno često izmiče – priča o dugoročnim psihičkim i društvenim posledicama.

Postvijetnamski sindrom

Najkasnije od Prvog svetskog rata je poznato da vojnici često pate dugo nakon završetka rata.

Kod takozvanih „ratnih drhtavaca“ u Njemačkoj javljali su se napadi drhtavice slični groznici i panični napadi. Neki oboleli su odbijali hranu. Medicina nije imala odgovore, a u skladu sa duhom vremena, smatrani su simulantima ili su prepuštani samoisceljenju duše.

To se promijenilo sa Vijetnamskim ratom. Godine 1972, psihijatar Haim F. Šatan, koji je radio sa vijetnamskim veteranima, objavio je u Njujork Tajmsu izveštaj o postvijetnamskom sindromu. Šatan je opisao kako su veterani bili mučeni osećajem krivice, kako ih je rat ogrubeo i duboko otuđio od bližnjih.

„Najupečatljivija odlika je mučna sumnja u sopstvenu sposobnost da vole i prihvate naklonost. Jedan veteran je rekao: ‘Nadam se da mogu da naučim da volim, kao što sam naučio da mrzim. A stvarno sam mrzeo, čoveče! Ali ljubav je prilično velika riječ’“, napisao je Šatan.

Hoze Bruner, istoričar nauke i profesor-emeritus Univerziteta u Tel Avivu, za DW kaže da je taj Šatanov članak bio ključan za razumjevanje onoga što ratovi čine ljudima. „To je zapravo bilo prvo priznanje da se rat ne završava kada padne poslednji pucanj, jer vojnici nevidljivo nose rat u sebi“, kaže Bruner.

Posttraumatski stresni poremećaj

Prošlo je još nekoliko godina, sve do osamdesetih, prije nego što je Američko psihijatrijsko društvo zvanično priznalo bolest kao posttraumatski stresni poremećaj (PTSP).

Istraživanje po nalogu američkog Kongresa je 1983. godine pokazalo da je petnaest odsto veterana bilo pogođeno – ukupno više od 400.000 ljudi.

Ponovljena studija, sprovedena četiri decenije nakon završetka Vijetnamskog rata, otkrila je da je svaki peti veteran i dalje patio od PTSP-a. Dvostruko su veće bile šanse da je takav veteran već umro nego onaj ko nije imao PTSP.

Uz pomoć terapija i ljekova, PTSP može biti izlečen ili makar ublažen. Kod većine oboljelih s vremenom postaje manje akutan.

Međutim, situacija u Vijetnamu bila je potpuno drugačija, kako u razgovoru za DW ističe Martin Groshajm, istoričar i stručnjak za Vijetnam sa Nacionalnog univerziteta u Seulu:

„Apsolutno sam siguran da je veoma velik broj vijetnamskih vojnika koji su patili od trauma. Ali to nikada nije bila tema u Vijetnamu.“

Glavni razlog je što Komunistička partija Vijetnama do danas određuje šta se o ratu sme reći. „Psihički problemi se nisu uklapali u zvaničnu sliku herojske borbe protiv Amerikanaca“, kaže Groshajm.

Da su problemi ipak postojali, pokazuje primjer pisca i bivšeg vojnika Bao Nina, koji je 1987. godine objavio roman „Patnja rata“. Glavni lik u romanu od ratnih sjećanja bježi u alkohol i pati od duboke otuđenosti od društva. Roman je zabranjen odmah po objavljivanju.

Društvena trauma

Prevazilaženje traume nije samo individualno pitanje, kaže Bruner. „Nije dovoljno da svi legnu na kauč, budu lečeni i onda bude sve u redu. Mislim da to tako ne ide. Pitanje je kako se društvo nosi s ratom. A to, zauzvrat, utiče na pojedince.“

Društveni pristup, prema Bruneru, ima najmanje četiri dimenzije:

Prvo, rituale sjećanja: Da li se polažu venci na groblja? Da li postoje javne komemoracije? Da li se vojnici slave kao heroji, kao u Vijetnamu, ili su viđeni kao zločinci, kao što su bili američki veterani, koji su u Sjedinjenim Državama bili označeni kao „ubice beba“?

Drugo, popularni narativi: Ne samo kako istoričari proučavaju rat, već i kako se rat prikazuje u školskim udžbenicima, popularnim filmovima i romanima.

Treće, kasnija pomirenja između zaraćenih strana: Da li je do pomirenja došlo ili ne?

Četvrto, društveno priznanje zločina i psihičkog bola vojnika: Da li se činjenice priznaju ili poriču?

„U prvim decenijama – a govorim ovdje kao istoričar jer decenije za ovaj proces i nisu toliko dugo vrijeme – poricanje je sasvim normalna pojava“, kaže Bruner.

Nasleđe koje traje decenijama

Prema Bruneru, posledice rata osjećaju se i na individualnom i na društvenom nivou decenijama.

U Vijetnamu se pet decenija od kraja rata obilježava paradama, televizijskim debatama i političkim govorima – u granicama koje određuje Partija. Ona se trudi da sebe prikaže kao garant uspjeha zemlje, ističe Groshajm.

„Posle pobjede nad Francuzima dolazi pobjeda nad ‘američkim imperijalistima’, kako glasi zvanična terminologija, a zatim dolazi pobjedonosna reforma“, dodaje on.

Misli se na ekonomske reforme krajem osamdesetih, koje su od Vijetnama napravile jednu od najbrže rastućih ekonomija na svijetu.

Pomirenje postoji, ali sa jednom asimetrijom. Dok su Amerikanci danas dobrodošli, i dalje postoji „veliki problem ponovnog pomirenja“ sa bivšim južnovijetnamskim protivnicima, kaže Groshajm.

O prošlim događajima se ne govori otvoreno, a patnja južnovijetnamskih vojnika se tek sporadično priznaje. Groblja tih vojnika su nakon rata skrnavljena i dugo zanemarivana, a porodicama je bilo zabranjeno da ih održavaju.

Tek 2007. godine vijetnamska vlada je ponovo otvorila groblja i dozvolila njihovo održavanje.

„To je bio važan korak ka nacionalnom pomirenju“, kaže Groshajm. „Još veći korak bio bi da vijetnamske vlasti dozvole ljudima da traže posmrtne ostatke nestalih južnovijetnamskih vojnika.“

Posmrtni ostaci stotina hiljada ljudi i dalje nisu nađeni. U Vijetnamu, gde kult predaka i dalje ima veliki značaj, mnogi vjeruju da duše umrlih nalaze mir tek kada budu dostojno sahranjene.