Metju Vard Agius  [ DW ]

28. 04. 2025. 07:05

„Laktove gore“: Izbori u Kanadi definisaće odnos sa Trampom i SAD

Najmanje 11 ljudi je poginulo, a više je povređeno u Vankuveru kada je muškarac uletio terenskim autom u masu koja se okupila na ulicama tokom proslave filipinskog festivala. Napadač je uhapšen i od ranije poznat zbog mentalnih problema, saopštila je policija. Mada se ne radi o terorizmu, ovaj tragični događaj je veoam pogodio Kanadu, dva dana pred izbore 28. aprila.

Povratak američkog predsjednika Donalda Trampa snažno potresa kanadsku politiku. Iako je početkom godine djelovalo da će se na vlast najvjerovatnije vratiti Konzervativna stranka, sada se čini da bi Liberalna stranka ipak mogla da ostane vladajuća.

Kako pokazuju ankete, postoji mogućnost da nijedna stranka neće osvojiti većinu potrebnu za samostalno formiranje vlade, što znači da će biti formirana manjinska vlada, koja će zavisiti od podrške manjih stranaka budžetskim mjerama, ali i samoj vladi prilikom glasanja o povjerenju.

Šta god da Kanađani odluče, sledeća vlada moraće da zacrta težak kurs, usred tenzija sa Sjedinjenim Državama, ali i teške socijalne i ekonomske situacije u samoj zemlji. Evo šta treba da znate o tim izborima:

Kanadski izbori: 343 mjesta na raspolaganju

Kanada je parlamentarna demokratija. Ona je deo Komonvelta i mnoge svoje političke institucije i konvencije crpi iz Ujedinjenog Kraljevstva.

Šef države je britanski monarh Čarls III, koga u Kanadi predstavlja generalna guvernerka, a to je trenutno Meri Sajmon.

Zemlja ima dva doma parlamenta: imenovani Senat, sličan britanskom Domu lordova, i Donji dom, za koji glasaju birači.

Na ovim saveznim izborima biće izabrana 343 člana Donjeg doma, koji je sačinjen po uzoru na britanski „Vestminsterski“ parlament i gdje se formira nova vlada.

Kandidati: Liberali, konzervativci i ostali

Vladajuću Liberalnu stranku predvodi premijer Mark Karni. On je tek druga osoba koja je obavljala premijersku funkciju, a da nije izabrana u Donji dom.

Taj šezdesetogodišnjak preuzeo je funkciju prvog čovjeka vlade u martu, nakon što je ubjedljivo osvojio 86 odsto glasova registrovanih članova stranke, a poslije ostavke bivšeg premijera Džastina Trudoa.

Karni je ekonomista i bivši je guverner banaka Kanade i Engleske. Na ovim izborima kandidovao se u okrugu Nepin, u Otavi.

Druga velika politička grupacija je Konzervativna stranka, koju predvodi Pjer Polijev. Pod njegovim vođstvom, konzervativci su pobijedili na nekoliko dopunskih izbora, organizovanih kako bi se popunila upražnjena mjesta u parlamentu. Na njima su čak preuzeli dva mjesta od liberala. Polijev sebe smatra „pravim konzervativcem“ i zalaže se za manju vladu.

Ostale grupacije su Nova demokratska stranka lijevog centra, centristički Kvebečki blok i Zelena stranka.

Kako funkcioniše glasanje

Rekordnih 7,3 miliona ljudi – otprilike četvrtina od 28,9 miliona birača s pravom glasa – glasalo je prevremeno. Oni koji nisu, mogu to da urade ovog ponedjeljka, na zvanični dan izbora.

Kanada, kao i Velika Britanija, za izbor članova parlamenta koristi sistem glasanja „prvi dobija većinu“. To znači da u svakoj izbornoj jedinici poslaničko mjesto osvaja onaj kandidat koji dobije najviše glasova.

Kada se 343 člana izaberu u Donji dom, vladu formira ona parlamentarna grupa koja može da obezbijedi većinu.

Često se dešava da jedna stranka može samostalno da formira vladu, ali ponekad mora da se pregovara o manjinskoj vladi, ako nijedna stranka ne osvoji potrebna 172 mjesta. To je bio slučaj sa poslednje dvije Trudoove vlade.

Nezgodne komšije potresaju kanadsku politiku

Kanada se suočava sa sličnim izazovima kao i mnoge zemlje širom svijeta – usporenom ekonomijom, rastućom nezaposlenošću, visokim cijenama i nedostatkom pristupa kvalitetnom stanovanju. Kao i mnoge druge vlade trenutno u svijetu, i aktuelnom kanadskom kabinetu Liberalne stranke prijetio je početkom godine izborni poraz. Ali onda se Donald Tramp vratio u Bijelu kuću i počeo da uznemirava Kanađane svojom drskom političkom retorikom.

Dva Trampova postupka posebno su ih razbjesnjela: izjave o aneksiji njihove zemlje i njenom uključivanju u SAD kao „51. države“ i pokretanje carinskog rata, s carinama od 25 odsto nametnutim na većinu kanadskog izvoza u SAD.

To je dovelo do protesta širom Kanade koji su postali poznati pod nazivom „laktove gore“, kao i poziva na bojkot robe proizvedene u SAD. Frazu „laktove gore“ (elbows up) Kanađani koriste na protestima, kao i na društvenim mrežama da ohrabre jedni druge da se suprotstave Sjedinjenim Državama, a ona potiče od hokejaške legende Gordija Haua, poznatog po čvrstoj igri i upotrebi laktova na ledenom terenu.

U svakom slučaju, Trampovi postupci, odgovor kanadske vlade na njih i porast kanadskog nacionalizma prenijeli su se i na predizbornu utakmicu.

Nagli uzlet zbog Trampa

Nakon što je u septembru 2022. preuzeo vođstvo konzervativaca, Polijevljev „direktan“ konfrontacioni stil, nalik na Trampov, uzdrmao je Trudoa.

Djelovalo je da se to isplatilo: konzervativci su, prema istraživanjima javnog mnjenja, početkom godine imali udobnu prednost, odnosno skoro dvostruko veću podršku od liberala, prema agregatoru anketa CBC News.

Ali, kao što je napad na aktuelnog premijera bio uspješan za Pjera Polijeva, tako je i otpor Donaldu Trampu donio poene liberalima.

Nakon inauguracije američkog predsjednika, njihova popularnost je porasla – sa 20 odsto na početku godine, na 44 procenta početkom aprila.

Prema posljednjim istraživanjima od subote, liberali vode pred konzervativcima sa 42,5 prema 37,8 odsto, pokazuju podaci CBC.

Iako je trka sve neizvjesnija, CBC daje čak 74 odsto šansi liberalima da će osvojiti apsolutnu većinu, a samo jedan procenat konzervativcima.

*ovaj članak je najprije objavljen na engleskom jeziku