Dragoslav Dedović (priredio izbor iz štampe)  [ DW ]

11. 04. 2025. 13:21

Ahilova peta protesta – njemački diplomata piše o Srbiji

„Pitanje promjene režima u Srbiji nije više spekulativne prirode“, smatra bivši njemački diplomata Aksel Jenike i objašnjava da je to tako otkako su se studenti, motivisani padom novosadske nadstrešnice pobunili protiv korupcije i zatražili poštovanje osnovnih načela pravne države.

Jenike je osamdesetih službovao u Srbiji i Albaniji, a potom je dugo bio diplomata OEBS-a i Evropske unije u regionu. Sada je objavio opširan autorski članak za list Berliner cajtung iz kojeg donosimo izvode.

U tekstu se najprije opisuje kako su se razvijali studentski protesti i rastao otpor u svim slojevima stanovništva, s nedavnim vrhuncem u martu: „Petnaestog marta u Beogradu su održane najveće demonstracije u istoriji sa više stotina hiljada učesnika.“

Autor ukazuje i na pokušaje predsjednika Srbije Aleksandra Vučića da na sve načine neutrališe proteste – od ostavke premijera, do etiketiranja protesta kao „obojene revolucije“. Kratko se bavi najavom kontramitinga 12. aprila, a zatim ovako analizira Vučićevu spoljnopolitičku kalkulaciju:

„On vrlo dobro zna da Evropska unija i Sjedinjene Države nisu stvarno zainteresovani za njegov pad. Ipak je Vučić taj koji, uprkos dobrim odnosima s Rusijom i Kinom, ima bezuslovnu volju da se pridruži EU i koji pod zapadnim pritiskom više od jedne decenije preduzima korake ka normalizaciji odnosa sa Kosovom. Povrh toga, Brisel i Njemačka veoma su zainteresovani za litijum dobijen eksploatacijom u Srbiji, navodi se, ali i dodaje da „uzdržana reakcija na proteste kod studenata nailazi na nerazumijevanje“.

Osobenost protesta

U tekstu se spominje i reakcija komesarke EU zadužene za proširenje, Marte Kos, koja je izazvala negodovanje, kao i njeno naknadno objašnjenje da EU u Srbiji želi isto što i studenti – izborne reforme, pojačanu borbu protiv korupcije i slobodu medija. Ukazuje se i na stav američke administracije pod Donaldom Trampom koja „Srbiji pridaje veći geopolitički značaj nego Kosovu“, a ujedno i objašnjavaju poslovne veze Trampove porodice sa Srbijom.

„Osobenost višemjesečnih protesta je to što studenti nisu odredili svoje vođe. Odluke se donose glasanjem u plenumu. Na pitanje da li bi Vučić morao da podnese ostavku, jedan student je odgovorio da predsjednik ima uglavnom protokolarnu funkciju i da je njemu svejedno.“

„Do sada su studenti“, piše autor, „striktno izbjegavali saradnju sa opozicijom – da ona ne bi predstavila proteste kao svoje. U međuvremenu, analitičari vide u simpatičnoj strani protesta i njihovu Ahilovu petu. Foreign Policy je nedavno s pravom postavio pitanje: kako studenti bez rukovodstva i izbora žele da dođu do promjena? U tekstu je napravljena paralela s ’Arapskim proljećem’ u Egiptu, gdje su, prema njemu, studenti slično djelovali, pa im je pokret iz ruku preotela strukturisana, dobro organizovana snaga, Muslimanska braća, koja je onda preuzela vlast.“

„Erozija suverene države“

Bivši njemački diplomata podsjeća i da opozicija u međuvremenu traži ekspertsku vladu koja bi organizovala slobodne izbore, a da Vučić to u potpunosti odbacuje.

„Ako se srednjoročno oformi koalicija između do sada slabe i dobrim dijelom posvađane opozicije, predstavnika studenata, kao i širokih društvenih snaga, postavljaju se brojna pitanja o njihovoj budućoj politici – između ostalog i prema kosovskom pitanju.“

Autor piše: „Od jednostranog proglašenja nezavisnosti februara 2008. često se u zapadnoj politici zastupalo mišljenje da je tek sa otcjepljenjem Kosova završen proces raspada bivše Jugoslavije. Pritom se radi o opasnoj zabludi ili svjesnoj laži. Prema jugoslovenskom Ustavu su doduše konstitutivni narodi republika (Hrvati, Makedonci, Crnogorci, Srbi, itd.) imali pravo na odvajanje, ali ne i nacionalne manjine odnosno ’narodnosti’ koje su živjele u republikama. Cijepanje neke republike je bilo isto tako dozvoljeno kao što je otprilike po ukrajinskom Ustavu – referendum na Krimu. Cijelu stvar ne mijenja činjenica da su dvije autonomne pokrajine Srbije (Kosovo na jugu i Vojvodina na Sjeveru) po jugoslovenskom ustavu iz 1974. dobile federalni status.“

„Dakle“, nastavlja bivši njemački diplomata, „nasilno otcjepljenje Kosova bilo je početak procesa erozije jedne suverene države. Ko to ignoriše, onda se naravno čudi što postoje secesionističke tendencije u drugoj republici bivše Jugoslavije, u Bosni i Hercegovini, gdje Republika Srpska (uz kršenje Dejtonskog ugovora iz 1995.) odbacuje ’napade’ slabe zajedničke države. RS se brani od intervencija visokog predstavnika Kristijana Šmita, bivšeg njemačkog ministra poljoprivrede, koji može da otpušta ministre i nameće zakone. I to trideset godina poslije završetka rata u Bosni. Njegova ovlašćena (takozvana Bonska ovlašćenja iz 1997.) nemali broj posmatrača kritikuje kao neokolonijalna.“

Šef diplomatije se „odvažio na laž“

Autor se potom okreće genezi kosovskog problema: „NATO je 1999. na neki način stvorio predložak za ’humanitarnu intervenciju’ protivnu međunarodnom pravu, bez mandata Savjeta bezbjednosti Ujedinjenih nacija. Isto toliko malo koliko je tada na Kosovu postojala opasnost od ’srpskog genocida’ nad Albancima, u toj mjeri je morao da se spriječi i ’ukrajinski genocid’ nad Rusima i govornicima ruskog jezika u Donbasu 2022. Naravno, u oba slučaja je bilo teških povreda ljudskih prava i zločina protiv čovječnosti“, piše autor.

„Međutim“, kako dodaje, „krajem devedesetih se Joška Fišer, tadašnji ministar spoljnih poslova Njemačke iz redova Zelenih, odvažio na laž koja nepodnošljivo relativizuje Holokaust, rekavši da se na Kosovu mora spriječiti drugi Aušvic. Dok Vučić, kao i većina Srba, oštro osuđuje nasilno crtanje granica posred Srbije, pa međunarodno pravno priznanje Kosova kao države ni za njega ni za bilo kojeg političara u Srbiji ne dolazi u obzir, on je ipak značajnim koracima izašao u susret Kosovu.“

Normalizacija odnosa?

U tekstu se podsjeća da je u međuvremenu sklopljeno oko 35 „tehničkih sporazuma“ koji su barem djelimično sprovedeni. Navodi se i Briselski sporazum iz 2013. i ugovorna obaveza Prištine da se na Kosovu formira Zajednica srpskih opština.

„Ali, upravo formiranje takve, odlučujuće institucije, već skoro 12 godina sabotira Priština pod raznim izgovorima“, piše autor. „Dijalog je u zastoju već godinama, a svi kompromisi na koje se u sporazumu obavezao Beograd, sprovedeni su – što veoma ljuti i zgražava najveći broj opozicionih partija u Srbiji, bez obzira da li se radi o nacionalističkim ili proevropskim (zapravo pro-EU) snagama.“

U članku se i nabrajaju ustupci Beograda: povlačenje srpskih državnih institucija sa sjevera Kosova, od policije, preko civilne zaštite, do sudstva, „bez bilo kakve protivusluge“. A zatim se dodaje: „Za nabrajanje bezbroj mjera diskriminacije srpske zajednice koje sprovodi vlada premijera Aljbina Kurtija, ovdje nema prostora.“

Spoljnopolitički zaključak teksta glasi: „Ko pretpostavlja da bi moguća promjena režima u Srbiji unaprijedila normalizaciju odnosa, najvjerovatnije se vara. Opozicija svih boja optužuje Vučića za izdaju srpskih interesa i za faktičko odustajanje od Kosova, za koje je u srpskom Ustavu iz 2006. narodnim izjašnjavanjem potvrđeno, da je nerazdvojni dio Srbije.“

Autor članka, Aksel Jenike, osamdesetih je bio diplomata u Jugoslaviji i Albaniji. Od 1998. do 2017. bio je u diplomatskim misijama OEBS-a i Evropske unije na istoku i jugoistoku Evrope, od čega je više od 15 godina proveo na Zapadnom Balkanu. Od 2013. do 2016 bio je na čelu beogradske kancelarije Euleksa (Misija Evropske unije za vladavinu prava na Kosovu, EULEX).