Daniela Trpčevska Zafirovska  [ DW ]

10. 09. 2024. 12:53

Makedonske fabrike lažnih vijesti rade punom parom

Osam godina posle otkrića da su u Velesu digitalno proizvodili lažne vijesti u korist tadašnjeg predsjedničkog kandidata Donalda Trampa, ta „fabrika“ za proizvodnju i prodaju američkog patriotizma i dalje je aktivna. I pored toga što Fejsbuk prethodnih godina brisao i blokirao stranice za koje je utvrđeno da šire lažne vijesti, Sjeverna Makedonija još uvijek je na vrhu liste zemalja koje kreiraju stranice u svrhu „napumpavanja“ američkog patriotizma.

Ugledni magazin „Forbs“, u istraživanju objavljenom 26. avgusta ove godine, ukazuje na to da je otkriveno 67 takvih stranica. One su u međuvremenu ugašene, a bile su prvaci u proizvodnji vijesti o američkoj kulturi ili identitetu, iako su se nalazile izvan Sjedinjenih Američkih Država.

Dvadesetog avgusta te stranice imale su ukupno devet miliona sljedbenika, više od „Volstrit žurnala“ ili „Vašington posta“. Pritom su stranice kojima se rukovodi s teritorije Sjeverne Makedonije ubjedljivo na prvom mjestu sa 4,7 miliona sljedbenika.

Makedonija je još uvijek dominantan snabdjevač lažnim vijestima

Trideset i tri sajta je bilo u Sjevernoj Makedoniji, a druge su bile raspoređene po različitim zemljama kao što su Kanada, Francuska, Maroko, Venecuela i Vijetnam. Portparolka kompanije „Meta“, Margarita Frenklin, izjavila je za „Forbs“ da su sve te stranice prekršile pravila kompanije o autentičnosti, jer su lažno prikazivale mjesto na kojem se nalaze i zato su odstranjene.

„Ne krše se nužno pravila kompanije ’Meta’ kada se u jednoj zemlji pokrene stranica za drugu zemlju, ali stranice prekoračuju granicu kada lažu o tome odakle su“, saopštila je „Meta“. Prema tim podacima stranice su bile aktivne samo nedjelju dana prije nego što su odstranjene.

Posao s vještačkom inteligencijom

Postoje indicije da su ti sajtovi još uvijek aktivni, te da čak jačaju svoju aktivnost na osnovu vještačke inteligencije. Stoga je sve atraktivnije da se kreiraju „američke“ stranice izvan Sjedinjenih Američkih Država koje proizvode lažne vijesti za Fejsbuk. Uoči predsjedničkih izbora u SAD, ta društvena mreža domaćin je više od sto stranica čija je tema američki patriotizam. Primjeri su „Ponosni Amerikanac“, „Ponosan jer sam Amerikanac“, „Američka priča“ ili „Mi smo Amerika“.

Uprkos nazivima, veliki broj tih stranica uopšte nisu američke. Iza njih stoje strani tzv. „spameri“, od kojih mnogi imaju sjedište u Sjevernoj Makedoniji. Oni koriste vještačku inteligenciju da obezbijede veliki broj klikova.

Objave koje sadrže molitve za američke vojnike, prepisane tvitove, mimove i slike starih holivudskih pinap-devojaka povezuju se s porukama koje generiše vještačka inteligencija, naspram kojih spameri mogu da prodaju reklame. Stranice koje promovišu lažni američki patriotizam su poželjne platforme za reklamu, jer su u svijetu reklame američki klikovi među najvrjednijima.

Duga istorija

Makedonski spameri imaju dugu istoriju na Fejsbuku. Za vrijeme američkih predsjedničkih izbora 2016, tinejdžeri iz Velesa su milionima Amerikanaca plasirali lažne vijesti na Fejsbuku, zarađujući na desetine hiljada dolara od reklama. Sada im je vještačka inteligencija dala mogućnost da proizvode beskonačnu količinu vijesti niskog kvaliteta ili potpuno lažnih informacija.

„Stranice počinju da koriste slike koje generiše vještačka inteligencija, kako bi se dopale američkim korisnicima Fejsbuka i, barem u nekim slučajevima – to funkcioniše. Prošlonedjeljna objava na stranici „Američke patriote“ koja ima sjedište u Kanadi sadrži fotografiju američkog vojnika i njegove djece, generisanu vještačkom inteligencijom. Ta objava imala je 100.000 klikova i 35.000 komentara. „Stranica ’Američke patriote’ upućuje ljude na to da kliknu na link stranica sa niskim kvalitetom“, navodi se u analizi „Forbsa“.

Otkako je 2016. ukazano na to da su kampanje laži u korist Donalda Trampa uticale na ishod američkih izbora, onlajn prevaranti upustili su se u novu igru. Radio Slobodna Evropa je februara ove godine sproveo istraživanje koje otkriva da oni direktno profitiraju od „brenda Tramp“, prodajući bezvrjedne sličice, novčiće, naljepnice i stikere koji kupcima navodno donose veliku dobit kada Tramp postane predsjednik. Na društvenim mrežama identifikovano je 69 stranica koje prodaju lažne sličice s Trampovim likom. Njih 45 ima sjedište u Velesu. Među ljudima koji se time bave ima studenata, mesara, vlasnika dječijih igraonica, ali niko nije htio da odgovori na pitanja o prevari.

Juna 2017. Fejsbuk je započeo veliku akciju brisanja profila i stranica spamera iz Velesa koji šire lažne vijesti. Tada je izbrisano na stotine takvih stranica, a godinu dana kasnije istraživanje Bazfida i Makedonske istraživačke laboratorije otkrilo je da su „biznis“ s lažnim vijestima pokrenuli dvojica braće koje američki konzervativci angažuju kao autore.

*ovaj članak je najpre objavljen na makedonskom jeziku