[ Tamara Gavrić ]

MINISTARKA NAUKE BILjANA ŠĆEPANOVIĆ

"Stvarajmo nove uslove za rad i zadržaćemo mlade u CG"

Obrazovanje je osnov za bavljenje naukom, ali nauku ne treba poistovjećivati sa obrazovanjem, kazala je u intervjuu za Portal RTCG ministarka nauke i tehnološkog razvoja Biljana Šćepanović.

Šćepanović je navela je da i pored visokog stepena povezanosti onoga što označavaju, pojmovi obrazovanje, učenje i nauka su veoma različiti. Ocijenila da je opšta intencija čovječanstva da cjelokupna populacija bude obrazovana, ali ne i da se bavi naukom, te da su se naukom oduvijek i svuda u svijetu bavili malobrojni.

• Kakve šanse ima nauka u društvu u kojem je elementarno obrazovanje na veoma niskom nivou, što pokazuju rezultati PISA testiranja iz prethodnih godina kao i izvještaj UNICEF-a za 2022. godinu?

- Ovako formulisano pitanje je višeslojno i mogli bismo da ga analiziramo sa više aspekata, a stanovišta obrazovanja i nauke su samo neki od njih. Kao i samo pitanje, odgovor je izuzetno kompleksan. Ovo nije prilika da se upuštamo u analize kompatibilnosti PISA testiranja i našeg obrazovnog sistema ili da diskutujemo mjerodavnost rezultata bilo kakvog testiranja/izvještaja koji se tiče obrazovanja za period 2020-2022. godina – period KOVID19 pandemije, tokom kojeg su se cjelokupni naši životi odvijali u čudnim okolnostima, što se i te kako odrazilo na obrazovanje.

I pored izuzetno visokog stepena međusobne povezanosti onoga što označavaju, pojmovi “obrazovanje”, “učenje” i “nauka” su veoma različiti, te moramo uzeti u obzir sve specifičnosti sistema i aktivnosti, odnosno djelatnosti na koje se odnose. Obrazovanje jeste osnov za bavljenje naukom. Ali, nauku ne smijemo poistovjećivati sa obrazovanjem.

Uvod u ozbiljno bavljenje naukom imamo u kasnijim fazama obrazovanja, na postdiplomskim studijama. Doktorske studije su već mnogo više nauka nego obrazovanje. Poznato je – i tako je u cijelom svijetu – da brojnost onih koji stiču obrazovanje opada sa porastom nivoa obrazovanja, od osnovne škole ka univerzitetskom obrazovanju, pa do doktorskih studija, kao poslednje faze formalnog obrazovanja, koju uobičajeno pohađa veoma mali procenat populacije. Opšta intencija čovječanstva je da cjelokupna populacija bude obrazovana, ali ne i da se bavi naukom. Naukom su se oduvijek i svuda u svijetu bavili malobrojni.

Stoga (pr)ocjena nivoa obrazovanja cjelokupne zajednice nije presudna za šanse te zajednice u nauci. Naime, svaki prosjek podrazumijeva postojanje značajnih odstupanja, tako da kakva god da je opšta/srednja ocjena nivoa obrazovanja naše populacije, podrazumijeva se da imamo veoma obrazovane ljude, talentovane i vrijedne, zainteresovane i sposobne da se bave naukom. Zato bih jednostavno odgovorila na ovo pitanje preformulisano u kraću formu: “Kakve šanse ima nauka u Crnoj Gori?” Dobre! Bez obzira na (uprosječene) rezultate PISA testova i izvještaje UNICEF-a, mi imamo odlikaše, sjajne đake i mlade ljude, koji ostvaruju izuzetne rezultate u nauci, baveći se njom u Crnoj Gori, ili na nekim drugim meridijanima.

• Imate li informaciju kada će Naučno-tehnološki park u Podgorici biti završen?

- Iako samo izvođenje radova na objektu Naučno-tehnološkog parka Crne Gore (NTP CG) nije u nadležnosti Ministarstva nauke i tehnološkog razvoja (MNTR), već drugih organa državne uprave, kao resorno ministarstvo, nadležno za funkcionisanje NTP CG kao ustanove, mi pratimo radove i sa nestrpljenjem očekujemo njihov kraj, kao i cjelokupna naučno-inovaciona zajednica naše države. Grubi građevinski radovi na samoj zgradi su privedeni kraju.

U toku su zanatski radovi na zgradi, paralelno sa uređenjem okolnog terena i izgradnjom trafostanice. Slijedi opremanje objekta (u prvom kvartalu 2023. godine), kako bi, vjerujemo, već početkom drugog kvartala bio u funkciji, odnosno primio svoje prve stanare i ostale korisnike.

• Šta Ministarstvo nauke i tehnološkog razvoja može da ponudi mladim ljudima da ostanu i rade u CG?

- Kao što kontinuiramo podvlači tim MNTR, “recept” za zadržavanje mladih ljudi u Crnoj Gori je prilično jednostavan: stvorimo dobre uslove za rad u naučnoistraživačkoj i inovacionoj djelatnosti (u smislu da mladi čovjek ima slične uslove na svom radnom mjestu kao njegov kolega u EU, SAD i sl) i adekvatno nagradimo taj rad (u smislu da zarade u resoru nauke i inovacija omoguće ljudima kvalitetan život). Na taj način, uz sve ono što nudi naše podneblje u smislu ljepote života i uživanja u njemu, imamo sjajne uslove kojima možemo zadržati mlade, pa ih čak i vratiti u Crnu Goru iz nekih drugih sredina.

Ovo je mnogo lakše reći, nego učiniti. Međutim, uz dobru volju i organizaciju, nije nemoguće i nismo predaleko od toga. Zadatak MNTR, kojem dobre volje i entuzijazma ne nedostaje, jeste da na pravi način usmjeri pažnju i društva i države na nauku i inovacije, odnosno da se postara o valjanom sistemskom bavljenju ovim resorom, odgovarajućem nacionalnom ulaganju u njega, kao i njegovom adekvatnom pozicioniranju u međunarodnoj zajednici.

To se ne može ostvariti preko noći, ali može relativno brzo, kreiranjem odgovarajućih politika naučnoistraživačke i inovacione djelatnosti, jačanjem strateškog, normativno-pravnog i institucionalnog okvira, te dobrom saradnjom sa adekvatnim partnerima, kao što su Evropska komisija i brojne međunarodne organizacije poput UNDP, IAEA itd.

Za uspješnost svega ovoga je veoma značajan i odgovor naše naučno-inovacione zajednice, a na osnovu svog iskustva – i ovog kratkog ministarskog, i onog znatno dužeg koje mu je prethodilo, u samoj zajednici – vjerujem da on neće izostati, već da zajedničkim radom, usmjeravajući i podržavajući jedni druge, zajednica i MNTR mogu postići mnogo.

• Da li je moguće u Crnoj Gori stvoriti uslove i laboratorije koje su po mjeri uslova iz zemalja svijeta, kako bi omogućili povratak ljudi koji su već pošli da rade u inostranstvo?

- Da, moguće je. Odgovor na ovo pitanje je dobrim dijelom sadržan u prethodnom. Na tome treba raditi, sistemski i zajednički, uz kontinuiranu saradnju naučno-inovacione zajednice, privrede, državne uprave i međunarodnih partnera.

Pri tom ne treba težiti povratku u Crnu Goru apsolutno svih naših ljudi. Ne treba se na taj način zatvarati i izolovati. To nije dobro za nauku i inovacije. One su univerzalne i podrazumijevaju cirkulisanje i informacija i ljudi. Stoga je potrebno i korisno da naši (mladi) ljudi imaju mogućnost da upoznaju i druge sisteme, da posjete institucije u drugim državama, ostvare kontakte, steknu neka iskustva rada i života u tim sistemima i institucijama, koja će kasnije moći da primijene u Crnoj Gori.

U Crnoj Gori postoji laboratorija/oprema/infrastruktura veoma slična ili kompatibilna ovoj u Španiji/Njemačkoj/Kini. 

Takođe je značajno da stvorimo uslove kojima ćemo privući naučnike, istraživače, inovatore iz drugih država da nas posjete i oprobaju se u radu kod nas, da naša šira zajednica ima priliku neposredne saradnje i razmjene iskustava sa njima. Živimo u vrijeme globalizacije i treba da ga pratimo spremnošću našeg sistema da podrži mobilnost istraživača i inovatora, istovremeno pružajući sigurnost našim državljanima da im je egzistencija u svojoj državi obezbijeđena u toj djelatnosti.

U sastavu tima MNTR imamo mlade, vrijedne entuzijaste koji su se vratili u Crnu Goru nakon školovanja u inostranstvu, uvidjevši niz prednosti života i rada ovdje. I sama sam u toj grupi, sa bogatim iskustvom stečenim na inostranim naučno-obrazovnim institucijama, i stalnim opredjeljenjem, od prvog dana radnog staža, za život i rad u svojoj državi – Crnoj Gori.

• Smatrate li da tržište rada nije u potpunosti usklađeno sa naučnoistraživačkom djelatnošću? Ako smatrate, na koji način bi se to moglo popraviti?

- Tržište rada u našoj državi nije u potpunosti usklađeno sa naučnoistraživačkom i inovacionom djelatnošću, prevashodno iz razloga nedovoljno razvijene privrede kojoj bi trebale “usluge” nauke, istraživanja, inovacija. U “popravljanju” te situacije ogromnu ulogu ima S3 – Strategija pametne specijalizacije.

Radi se o EU konceptu za ekonomski razvoj društva – održivi razvoj, zasnovan na znanju, istraživanju i inovacijama, koji podrazumijeva da se javna uprava, akademska zajednica, privreda i civilno društvo okupljaju na zajedničkom zadatku kreiranja ključnih prioriteta razvoja države. Crna Gora je prva država van EU koja je usvojila (2019. godine) i izuzetno uspješno primjenjuje ovu strategiju, za šta dobija sve pohvale Evropske komisije, koja nas u brojnim prilikama ističe kao izuzetan primjer na koji se treba ugledati.

S3 prioritetne oblasti Crne Gore su održiva poljoprivreda i lanac vrijednosti hrane, energija i održiva životna sredina, održivi i zdravstveni turizam i informaciono-komunikacione tehnologije, kao horizontalni prioritet u funkciji razvoja prethodna 3 (vertikalna) prioriteta.

Identifikacijom ključnih prioriteta, raspoloživi programi podrške na nacionalnom nivou usmjeravaju se i fokusiraju na njih, čime se ostvaruje efekat povezivanja investicionih prioriteta, osnaživanja razvoja zajednice, ali i otvaraju mogućnosti prekograničnog i međunarodnog umrežavanja sa državama koje imaju ista ili slična fokusna područja.

• Koje su prednosti, a koje mane postojanja dva ministarstva kod nas, Ministarstva prosvjete i Ministarstva nauke i tehnološkog razvoja, s obzirom na to da je u regionu situacija drugačija i postoji samo jedno ministarstvo?

- Prednosti nisu lako uočljive, a mane su brojne, na što MNTR kontinuirano ukazuje, praktično od početka svog postojanja. Aktivno smo se uključili i u javnu raspravu o Nacrtu Zakona o Vladi Crne Gore, organizovanjem izuzetno posjećenog okruglog stola, sa kojeg je poslata jasna poruka naučno-inovacione i akademske zajednice Crne Gore da društvima kakvo je naše treba jedno ministarstvo koje će biti nadležno za visoko obrazovanje, nauku i inovacije i drugo ministarstvo koje će biti nadležno za preduniverzitetsko obrazovanje.

O uspješnosti ovog ili sličnih modela, u kojima su prosvjeta i nauka razdvojene u zasebna ministartsva, svjedoče primjeri Portugala, Španije, Francuske, Danske, Luksemburga, Islanda, Irske, Poljske, Kipra, Egipta, Tajlanda itd.

Kada je region u pitanju, zaista je trenutna situacija da uglavnom postoji jedinstveno ministartsvo prosvjete i nauke. Međutim, činjenica je da su države našeg regiona shvatile koliko je prikladniji sistem za koji se zalaže MNTR, tako da će početkom 2023. godine Slovenija dobiti ministartsvo visokog obrazovanja, nauke i inovacija, dok će vrtići, osnovne i srednje škole ostati u drugom ministartsvu.

Srbija je već izvršila razdvajanje ovih resora, tako da sada ima Ministartsvo prosvjete i Ministartsvo nauke, tehnološkog razvoja i inovacija. Prosvjeta je sistem koji je sam za sebe izuzetno kompleksan, u koji je uključena gotovo kompletna populacija jedne države. Nauci, čija je zajednica neuporedivo malobrojnija, i budžet znatno skromniji, veoma je teško da ne bude u drugom planu kad je objedinjena sa prosvjetom.

Sa druge strane, visoko obrazovanje je mnogo bliskije nauci nego osnovnom ili srednješkolskom obrazovanju, tim prije što je obaveza univerzitetskog osoblja, pa i studenata da se bave naučnoistraživačkim radom. Takođe je veoma značajno da i sektor inovacija bude jasno pozicioniran u našem društvu, pogotovo imajući na umu prethodno rečeno o Strategiji pametne specijalizacije.

• Da li ste zadovoljni koliko je nauka popularizovana među mladima u Crnoj Gori?

- Nisam nezadovoljna, ali uvijek može više/bolje, pa tako i u ovom slučaju. Budući da sam uvijek optimista, vjerujem da će naše društvo napredovati i po ovom pitanju. Osnov za ovakvo uvjerenje nije samo moj lični optimizam, već i veoma visok nivo interesovanja među učenicima osnovnih i srednjih škola za brojne sadržaje u sklopu ovogodišnjeg Festivala “Dani nauke i inovacija 2022”. Uspješnost Festivala je najvećim dijelom zasnovana upravo na njihovom interesovanju i aktivnom učešću.

Posebno me raduje i podržava moj optimizam činjenica da u Crnoj Gori uspješno funkcioniše značajan broj organizacija mladih ljudi koji ne samo da se bave naukom i inovacijama, već takođe vrijedno i uspješno rade na promociji nauke i inovacija, kao što su FiveG, Alicorn, NVO Korak sa naukom, Montenegro Space Research, Montenegro Robotics, Fondacija za promociju nauke PRONA itd. Ovaj spisak je mnogo brojniji i proširuje se iz dana u dan.

Popularnost doktorskih studija naših univerziteta, kao i otvaranje programa doktorskih studija na engleskom jeziku, za koje vlada veliko interesovanje, takođe podržava moj optimizam. Sasvim sam sigurna da nauka i inovacije u Crnoj Gori, kao i sam proces njihove popularizacije imaju finu budućnost sa ovakvim angažmanom mladih.

A zadatak države je da prepozna značaj njihovog rada i valjano ih podrži, kao izuzetno bitnog partnera ogromne snage i potencijala na tom planu. Niko ne može bolje i uspješnije približiti nauku i inovacije mladima, zainteresovati ih za tu djelatnost i privući, nego drugi mladi ljudi koji su već uspješni i svojim primjerom najbolje predstavlju ono što promovišu – čari nauke i inovacija.