B.Bu. [ b92 ]

ISTRAŽIVANJE

Vitamin izgubljen u prevodu

Iako su za bolest beriberi Japanci i Kinezi znali milenijumima prije Evropljana, zasluge za otkriće jednog mikrohranljivog sastojka pripala je Poljaku.

Poljski biohemičar Kazimjež Funk prvi je pelagru označio kao posljedicu nedostatka vitamina, a Suzuki Umetaro, japanski naučnik koji je do ove istine došao mnogo prije njega, nepravedno je uskraćen za priznanje otkrića orizanina, odnosno tiamina (vitamin Be-jedan).

U istoriji naše civilizacije malobrojni su primjeri koji su istovremeno i nevjerovatno zanimljivi, puni naučnog oduševljenja, optimizma, posvećenosti, ali i podmetanja, potkradanja, potcjenjivanja rezultata ispitivanja kao što su otkrića vitamina.

Dušan Obradović, autor knjige „Vitamini u ishrani i zdravlju” („Data Status”, 2024) podsjeća da se otkriće većine vitamina odvijalo zapravo obrnutim slijedom: prvo je prepoznata bolest, pa tek onda nedostatak određenih vitamina koji su do nje doveli. Tako se vjekovima poricalo da su uzrok nastanka skorbuta, rahitisa, beriberija i pelagre nedostaci nekih nezamjenljivih mikrohranljivih sastojaka prepoznatih početkom 20. vijeka kao vitamini. Pogrešno se vjerovalo da ove bolesti izazivaju toksini, bakterije...

Potreba za razbijanjem ove uzročne dogme javila se tokom traganja za uzročnikom beriberija, danas poznate bolesti deficita vitamina Be-jedan. Nedostatak ovog vitamina posebno pogađa nervni sistem, jer su moždane funkcije zavisne od metabolizma ugljenih hidrata i sinteze prenosilaca nervnih impulsa u kojima ovaj vitamin ima nezamjenjivu ulogu.

– Budući da je opna zrna pirinča bogata tiaminom, to je jasno zašto se kod dalekoistočnih naroda, glavnih svjetskih potrošača bijelog, tiaminom siromašnog, pirinča, često javljala beriberi.

Obradović navodi da kineska tradicionalna medicina poznaje beriberi više od tri milenijuma. I u Japanu je bila dobro poznata i nosila naziv „kake” (bolest nogu). Prvi njemački i francuski ljekari koji su 1875. došli u tu, do tada za strance preko dvije stotine pedeset godina zatvorenu zemlju, opisali su ovaj, njima potpuno nepoznat poremećaj kao nacionalnu bolest Japana.

Japanski naučnik Suzuki Umetaro, tokom ispitivanja mogućeg liječenja beriberija mekinjama pirinča, otkrio je aktivnu antiberiberi supstancu. Novootkriveni agens nazvao je aberinska kiselina, da bi je kasnije preimenovao u orizanin. Rezultate svojih istraživanja je objavio 1911. u japanskom naučnom časopisu, što je uslovilo njegovu ograničenu dostupnost samo naučnim krugovima u Japanu.

– Njemački prevod Suzukijevog izvornog članka 1912. nije naišao na interesovanje i priznanje stručne javnosti u Njemačkoj i Evropi. Naime, u njemačkoj verziji Suzukijevog originalnog članka greškom prevodioca ispuštena je činjenica da se radi o novootkrivenoj antiberiberi supstanci i zato Suzukijevo otkriće nije dobilo nikakav publicitet van Japana. Može se pretpostaviti, mišljenja je Dušan Obradović, da je izostanak Suzukijevog pronalaska u njemačkom prevodu, vjerovatno bio odgovoran za usmjerenje početnog toka istorije vitaminologije ka poljskom biohemičaru Kazimježu Funku. On je 1912. iz istog izvora otkrio isti mikronutrijentni kompleks i dao mu ime vitamin, jer je pravilno razumio njihovu ulogu i važnost u održavanju vitalnih funkcija organizma.