ASTRONOMIJA

Otkriven disk oko zvijezde u drugoj galaksiji

Astronomi su pronašli disk oko mlade zvijezde u Velikom Magelanovom oblaku, u susjednoj našoj galaksiji, što je nevjerovatno otkriće.

To je prvi put da je takav disk, identičan onima koji prave planete u našem Mlječnom putu, ikada pronađen izvan naše galaksije. Nova zapažanja otkrivaju masivnu mladu zvijezdu, koja raste i skuplja materiju iz svoje okoline i pravi rotirajući disk. Otkriće je omogućio teleskop u Atakami  (ALMA) u Čileu, kome je Evropska južna opservatorija (ESO) partner.

"Kad sam prvi put vidjela dokaze za rotirajuću strukturu u ALMA podacima niјеsam mogla vjerovati da smo otkrili prvi ekstragalaktički akrecioni disk. Бio je to poseban trenutak", kaže Ana Meklod, vanredna profesorica na Univerzitetu Durham u Velikoj Britaniji i glavna autorka studije objavljene u Nejčeru, prenosi Sajens Dejli.

"Znamo da diskovi omogućavaju formiranje zvijezda i planeta u našoj galaksiji, а ovdje, prvi put, vidimo direktne dokaze za to u drugoj galaksiji."

Studija prati opažanja instrumentom Multi JUnit Spectroskopik Eksplorer (MUSE) na ESO-ovom vrlo velikom teleskopu (VLT), koji je uočio mlaz zvijezde koja se formirala; sistem je nazvan HH 1177 - duboko unutar oblaka gasa u Velikom Magelanovom oblaku.

"Otkrili smo da je mlaz lansiran s te mlade masivne zvijezde, a njegovo prisustvo omogućava kontinuirani rast diska", kaže Meklod.

No, kako bismo potvrdili da je takav disk zaista prisutan, tim je trebalo da izmjeri kretanje gustog gasa oko zvijezde.

Kako se materija vuče prema rastućoj zvijezdi, ona ne može pasti direktno na nju; Umjesto toga, poravnava se u rotirajući disk oko zvijezde.

Bliže središtu, disk se brže okreće, a ta razlika u brzini astronomima pokazuje da je prisutan akreciоni disk.

"Frekvencija svjetlosti mijenja se zavisno od brzine kojom se gas koji emituje svjetlost kreće prema nama ili od nas", objašnjava Džonathan Henšo, koautor studije, istraživač s Univerziteta Liverpul Džon Mures u Velikoj Britaniji.

"To je upravo isti fenomen koji se događa kada se visina tona sirene hitne pomoći promijeni dok prolazi pored vas, a frekvencija zvuka ide od više do niže."

Detaljna mjerenja frekvencije iz ALMA-e omogućila su autorima da razlikuju karakteristično okretanje diska, potvrđujući postojanje prvog diska oko ekstragalaktičke mlade zvijezde.

Masivne zvijezde, poput ove posmatrane, formiraju se mnogo brže i žive daleko kraće od zvijezda male mase poput našeg Sunca. U našoj galaksiji, te masivne zvijezde su izazovne za posmatranje i često su zaklonjene od pogleda prašnjavim materijalom iz kog nastaju u vrijeme kada se oko njih oblikuje disk. Međutim, u Velikom Magelanovom oblaku, galaksiji udaljenoj 160 000 svjetlosnih godina, materijal iz koga se rađaju nove zvijezde bitno se razlikuje od onog u Mlječnom putu. Zahvaljujući manjem sadržaju prašine, HH 1177 više nije zaogrnut u svoju natalnu čauru, nudeći astronomima nesmetan, ako i dalek, pogled na stvaranje zvijezda i planeta.

Preveo i priredio: S. Đurđić