RAĐANJE CRNOGORSKE USTAVNOSTI (10)

B.Vojičić: Kabinetska vlada

Kad ima da se bira između vlade jake, ali nedovoljno odgovorne i vlade strogo odgovorne, ali slabe, po mojem mišljenju „Glasa Crnogorca“, trebalo bi izabrati onu prvu. Vladu većine, ma u kakvu zakonsku formu smjestili, manjina ne može osjećati grugačije nego kao tiraniju.

Пише: Види све колумне

Tokom prve godine parlamentarnog života u Crnoj Gori, u štampi je objašnjavano kakvi sve parlamentarni sistemi postoje, s ciljem da se crnogorski državljani detaljnije upoznaju s karakterom ovog sistema. U članku “Kabinetska vlada“, objavljenom novembra 1906. u zvaničnom “Glasu Crnogorca“, objašnjava se da su moguće dvije vrste parlamentarizma: onaj koji obrazuje vladu ministara i onaj koji obrazuje vladu paralamenta.Vlada ministara postoji u Engleskoj, a vlada parlamenta u Francuskoj. Razliku između ove dvije vrste parlamentarizma je teško precizirati, jer malo je različitih elemenata spolja; različit je duh u kome se te ustanove primjenjuju.

Za engleski parlamentarizam se navodi da ima sljedeće odlike: parlamentarna većina organizovana je isključivo u vladi koja je iz njene sredine uzeta; kabinet je ujedno i glavni odbor i klub svoje partije. b) Parlamentarna inicijativa usresređena je kod kabineta. Program parlamentarnog rada sastavlja kabinet. Kabinet ima da vodi parlament, a ne da ga ostavlja sam sebi samom. c) Parlamentarna većina je solidarna sa kabinetom. U slučaju njihovog sukoba, ne uzima se da je pala vlada, nego da je i parlamentarna većina dezorjentisana. Svaki pad vlade povlači raspuštanje parlamenta; parlament ne može da mijenja ministre po svojoj volji.

Kod francuskog parlamentarizm karakteristično je sljedeće: Parlamentarna većina nije isključivo organizovana u kabinetu. Svaka partija ima svoj glavni odbor ili klub koji stoji prema kabinetu kao viša partijska vlast. Kada je kabinet sastavljen od više frakcija, on se nalazi pod nazorom nekoliko partijskih klubova. Parlament ima isto onoliko inicijative, kao vlada, ako ne i više. Kabinet ide za parlamentom. Parlamentarna većina nije solidarna sa kabinetom. U slučaju njihovog sukoba kabinet pada, a parlament ostaje i sastavlja se novi kabinet.

Znači u Francuskoj glavna inicijatcva dolazi od parlamenta, a u Engleskoj od kabineta. Razlika dolazi odtuda što se engleski parlamentarizam razvio iz monarhije, u okviru monarhije, dok je francuski parlamentarizam ustanovljen poslije potpunog prekida s monarhijskom tradicijom. U Engleskoj postoji dvopartijski sistem, koji u Francuskoj ne postoji. U Francuskoj prave partijske borbe nema; vlast je ujamčena jednoj republikanskoj partiji; jedino ostaje da se njene frakcije dogovore o o sastavu vlade.

Prema mišljenju autora članka, engleski parlamentarizam treba pretpostaviti francuskom parlamentarizmu. Između zakonodavnih i upravnih poslova postoji takva razlika, da ona vlast koja se organizuje za jedne poslove, postaje nesposobna za druge. Zakonodavnu vlast treba organizovati kolegijalno, a upravnu vlast treba usredsrediti kod jednog čovjeka, ili omanjeg broja ljudi, da bi se njene odluke mogle što brže donositi.

Parlamentu se najviše može dopustiti da vodi nadzor nad vladom, ali ostaviti njemu da on direktno upućuje vladu, znači povjeriti mu posao koji on iz tehničkih razloga ne može vršiti kako treba. Kad ima da se bira između vlade jake, ali nedovoljno odgovorne i vlade strogo odgovorne, ali slabe, po mojem mišljenju trebalo bi izabrati onu prvu, navodi autor.

Vlada ministara, pretpostavlja izvjesne političke uslove. Kabinetska vlada je vlada jedne partije. Partijska vlada već po definicije, jeste jedno zlo i da bi se mogla bez veće opasnosti po državne interese primijeniti ovaj sistem valja da se steknu neki uslovi: 1) Partije koje se smjenjuju na vlasti treba da budu malobrojne i dobro disciplinovane. 2) Između tih partija ne smiju postojati veće razlike. Takođe, parlamentarni režim predstavlja dvopartijski sistem. Kad ima samo dvije partije, većina mora pripadati samo jednoj partiji. Zbog toga svaka od njih čini sve moguće napore da dobije izbore. Kada se formira vlada veće, partijska vlada nesnošljiva je za one koji joj ne pripadaju. Da bi se ta nesnošljivost svela na najmanju mjeru, treba željeti da između partija bude što manje razlika. Vladu većine, ma u kakvu zakonsku formu smjestili, manjina ne može osjećati drugačije nego kao tiraniju.

Partijska vlada se da trpjeti samo u jednoj moralno ujedinjenoj zemlji gdje se partije ne razlikuju ni po narodnosti ni po vjeri, i po mogućnosti da između njih nema velike razlike ni po socijalnoj strukturi. Time se objašnjava što su partijske vlade najbolje rezultate pokazale u Engleskoj, gdje su partije uspjele da sačuvaju karakter čisto političkih organizacija, za razliku od Pruske, gdje se kabinetska vlada nije mogla odomaćiti, u Austriji dala najgore rezultate jer se partije osnivaju uglavnom na nacionalnoj osnovi.