dr Nikola Banićević

Kapija mira

Bližila se ponoć. Pucnji su se čuli naizmjenično ulicama Jerusalima. U King David hotelu vladalo je haotično stanje, dok je Visoki komesar, iskusni oficir britanske vojske Sir Alan Gordon Cunningham, organizovao evakuaciju osoblja, poslednje britanske mandatne uprave za Palestinu. Zajedno sa svojim kolegama prenosio je arhivu, predmete i obilježja britanske monarhije.

Пише: dr Nikola Banićević Види све колумне

Kao nekada na bojnim poljima Istočne Afrike, organizovao je evakuaciju civilnog i vojnog osoblja ka luci Haifa. Britanski konvoj se pod okriljem noći tog 14. maja 1948. godine kretao ka luci, čije su kapije bile zaključane sve dok se nije završilo ukrcavanje na britansku krstaricu HMS Euryalus. Dok je brod isplovljavao, Cunningham je sa pramca poslednji put vidio kopno Bliskog istoka, nadajući se da će mandat snaga UN zaustaviti sukobe između Jevreja i Arapa. Odlazak broda u mediteransku noć, označio je početak trajnih sukoba između Izraela i Palestine.

U dvorani muzeja u Tel Avivu, na adresi Rothschild Boulevard 16, osam sati prije isteka britanske mandatne uprave, David Ben-Gurion proglasio je nezavisnost Izraela. U trenutku nastanka Izraela kao države, Palestina nije imala formalnu vlast, već je nju obavljao Arapski visoki komitet, koji je saopštio da odbacuje proglašenje Izraela državom kao „nelegalan čin protiv arapskog prava.“ Pozvali su arapske države da vojno intervenišu i zaštite arapsko stanovništvo Palestine. Reakcije međunarodne zajednice bile su različite. UN su pokušale da spriječe ovakav scenario još 1947. godine donošenjem Rezolucije br. 181, kojom bi se teritorija britanske mandatne uprave podijelila prema procentima.

Jevrejska država zauzimala bi oko 55% teritorije, uglavnom priobalni pojas, Galileju i deo Negeva. Arapska država imala bi oko 45% teritorije, koju bi činili Zapadna obala, Gaza i sjeverni delovi Galileje. Jerusalim i Vitlejem bili bi međunarodna zona pod upravom UN. SAD, Velika Britanija, neke evropske i afričke države glasale su za Rezoluciju, dok su arapske države, zajedno sa Grčkom, Kubom i Indijom, bile protiv. Rezolucija je usvojena većinom glasova.

Prošlo je 77 godina od proglašenja Izraela državom, koje su tada podržale SAD, SSSR, Kanada i mnoge evropske države, među kojima Velika Britanija i Francuska. Ponovo je Bliski istok prostor za susret međunarodnih politika i interesa. Istorija je okrenula svoj točak. Treba vidjeti kakav će odnos između saveznika SAD i Velike Britanije izazvati stav Britanaca da priznaju Palestinu za državu. SAD se protive i kanadskom priznanju. Francuska ima istu namjeru, uz obavezu demilitarizacije Hamasa. Ovim tempom treba očekivati da se njima pridruže još neke od država EU. Ovakav spoljno-politički stav nekih država EU može dovesti do dodatnog ugrožavanja transatlantskih odnosa. SAD imaju značajnu moć kroz formiranje carinskih stopa, što može usporiti talas priznanja.

Priznanje od strane Francuske i Velike Britanije ostavlja SAD kao jedinu stalnu članicu Savjeta bezbjednosti koja ne priznaje Palestinu kao državu. Odnosi u međunarodnoj politici idu na stranu Palestine. Međutim, formalno priznanje je znatno lakši proces od pomoći tih država da se uspostavi mir, funkcionalna i otporna zajednica. Danas niko od ovih država ne nudi konkretna i učinkovita rješenja. Čak i da ih ima, morala bi zadovoljiti dvije strane, koje već 77 godina različito gledaju na sva pitanja vezana za njihov odnos.
Danas Bliskom istoku treba više od riječi kako bi se ovaj rat okončao. Deklarativna priznanja su samo početak. Dva faktora je potrebno ispuniti kako bi se sukob riješio. Prvi je međunarodni, a drugi unutarregionalni, kroz saglasnost suprotstavljenih strana. Jedna je brava, a dva su ključa za otvaranje kapije, čiji put vodi ka miru.