Lidija Glišić

STAV

Stepenice

Atmosfera gradova najbolje se osjeća na gradskim stepenicama. Nekada davno građene za odbranu od opasnosti, jer se njima lakše popeti na sigurno, vremenom su postale mjesta sastajanja, upoznavanja ili jednostavno neometanog mirovanja na toplom kamenu uglačanom nebrojenim koracima.

Пише: Lidija Glišić Види све колумне

Kako bi rekao vlasnik hercegnovske knjižare “So”, do čijih se vrata dolazi podvigom penjanja stepeništem od mora: “Stepenice gube jedninu kada su dvije. Niko ne zna koliko mora da ih bude da bi iz njih izraslo stepenište.” Zato je logično što je baš Nikola Malović u monografiji “Herceg-Novi: Grad sa 100.001 stepenicom” objavio fotografije, crtice ili oglede o skalinama i skalinadama hercegnovske rivijere. Taj podvig uspinjanja od nultog stepenika do Trga soli, na kraju knjige Malović lično ovjerava kupcu monografije koji je bio spreman da drevni grad otkrije i iz perspektive stepenica.

Ovaj arhitektonski element će kroz istoriju vrlo brzo nadrasti svoju praktičnu ulogu i postati raskošan ukras privatnih palata i dvorova, kao i gradskih trgova, na kojima su koracima neprekidnog penjanja i silaženja, baš kao i u životu, stepenice dobijale posebnu patinu.

Oduvijek su me fascinirala stepeništa uklopljena u atmosferu parkova, možda zato što sam na jednom takvom odrastala.

Vrlo posebno stepenište koje sam upoznala kasnije u Podgorici, a čijim se stepenicama park na Kruševcu sliva ka gradskim ulicama ili se grad penje ka Dvorcu Kralja Nikole, zavisno iz kog pravca gledamo, izgledalo mi je kao savršeno tajno i tiho mjesto. Prevarila sam se, jer njega češće posjećuju oni koji žele da učine javnim neki svoj važan dan u životu, fotografišući trenutak na stepeništu za siguran lajk i uspomenu.

Kada beogradskim parkom na Kalemegdanu želite da se spustite do Pariske ulice koja će vas i lijevo i desno odvesti do rijeka, to možete učiniti Malim stepeništem koje je početkom vijeka projektovala Jelisaveta Načić, prva žena arhitekt u Srbiji. Po svemu posebna, kao da joj je život neprestano bio za petama jureći je životnim stepenicama, skrasila se na običnoj plavoj tabli ispisanoj njenim imenom, koje nosi jedna po mnogo čemu posebna uličica na Dorćolu, u neposrednoj blizini crkve Svetog Aleksandra Nevskog koju je takođe ona projektovala. Jelisavetine stepenice od zelenog kersantita iz Tešića majdana, orošene vodom sa česme koju je ukrasila lavljom glavom, postaće prvi primjer arhitekture parkova u Srbiji.

Mnogi će pomenuti jedinstvenu ljepotu onih 215 stepenika obloženih keramičkim pločicama u Rio de Žaneiru. Čileanac koji je proveo više od 20 godina ukrašavajući ih, upravo će se njima i zauvijek popeti u vječnost. Ili stepenice pariskog Monmartra na čijem vrhu nas dočekuje umjetnička naseobina, kao i Bazilika Svetog Srca. Ili one prostrane u Rimu, nazvane Španske zbog ambasade ove zemlje u svom podnožju, koje takođe vode do crkve.

To što ove monumentalne građevine čovjekove korake usmjeravaju ka visinama sakralnih građevina, u tišinu hramova, stepenik po stepenik, gušeći huk i gradsku vrevu, govori o suštinskoj simbolici stepenica kao duhovnih ljestvica. Stalna borba da se domognemo vrha na kojem prestaju ovozemaljska pokliznuća, navešće Svetog Jovana Lestvičnika da napiše čuvene pouke o 30 stepenika (ljestvica) do nebeskog carstva.

Nisu samo religija i filozofija prisvajale simboliku stepeništa, već i brojni umjetnici. Ne pjevaju li o tome i T.S. Eliot (“Na prvom zavoju drugih stepenica...”) i V.B. Jejts (“Zovem te sa stepenica zavojitih...”).

U sedmoj umjetnosti, velike stepenice u Odesi postaće Potemkinove zahvaljujući čuvenoj sceni dječjih kolica koja jure nizbrdo u filmu “Oklopnjača Potemkin” Sergeja Ejzenštajna. Ovu scenu stradanja na stepenicama prepoznaćemo i u kadrovima drugih reditelja, do današnjih dana.

Tako će i jedne obične stepenice u Bronksu postati atrakcija otkako je na njima u filmu “Džoker” zaplesao Hoakin Feniks.

Daleko od atrakcije, stepenice su odavno nadrasle arhitektonsku upotrebu. One su dobile svoju duhovnu dimenziju postajući unutrašnje ljestvice naših svakodnevnih uspona i padova, ali i jednu posebnu poetsku dimenziju o kojoj je pisao Gaston Bašlar. Stepeništa su mjesta gdje mašta oživljava, gdje je svaki korak mali ritual prelaza, gdje stopala dodiruju prostor sadašnjosti, ali um putuje ka budućem i prošlom.