Lidija Glišić

STAV

Svjetski rat

Odlazeći predsjednik Sjedinjenih Država Džozef Bajden dozvolio je Ukrajini da američke rakete dugog dometa koristi za napad na Rusiju. Kako je predsjednik Ruske Federacije Vladimir Putin ranije izjavio da bi ovakav potez smatrao direktnim učešćem NATO članica, SAD i evropskih zemalja u ratu u Ukrajini, i da će odgovor ruskih snaga biti adekvatan takvom potezu, to znači da ulazimo u novu eskalaciju tradicionalno napetih odnosa supersila. Građani ovih dana strijepe od novog svjetskog rata, dok vlasti skandinavskih zemalja izdaju uputstva za slučaj rata i prirodnih katastrofa.

Пише: Lidija Glišić Види све колумне

Šta jedan rat čini svjetskim?

Svakako veličina i broj država koje učestvuju u ratu, kao i teritorija na kojoj se odvija obuhvatajući više kontinenata i veliki broj stanovnika. Svjetski ratovi mijenjali su sve, od ličnih ljudskih sudbina do globalnog poretka na planeti, izazivajući ne samo veliki broj žrtava na bojnom polju, već i velike migracije i druge humanitarne katastrofe.

Globalizacija koja je uzimala zamah u devetnaestom, a naročito u 20. vijeku, povezala je svijet saobraćajem, trgovinom, industrijom, kulturnim vezama, turizmom, sportom, medijima, pretvarajući ratove u oružane sukobe svjetskih razmjera.

Kada su ratovi postali globalni, svjetski?

Erik Hobsbaum piše da prije 1914. godine nije bilo velikog rata, uopšte nije bilo svjetskih ratova. Nijedna se sila nije borila sa drugom izvan svog užeg regiona, ne računajući imperijalističke ekspedicije. „Sve ovo se izmijenilo 1914. godine. Prvi svjetski rat uključio je sve velike sile, u stvari sve evropske države osim Španije, Holandije, tri skandinavske države i Švajcarske. I više od toga, prekomorske trupe su bile, često po prvi put, poslate da se bore van sopstvenih regiona. Kanađani su se borili u Francuskoj, Australijanci i Novozelanđani su iskovali svoju nacionalnu svijest na jednom egejskom poluostrvu – „Galipolje“ je postalo njihov nacionalni mit – i, što je još značajnije, Sjedinjene Države su odbacile upozorenje Džordža Vašingtona protiv „evropskog uplitanja“ i poslale svoje ljude da se bore u Evropi, tako odredivši tok istorije 20. vijeka.“

I dok su tamnoputi Senegalci tumarali blatnjavim i hladnim rovovima Zapadnog fronta, Veliki rat je dobijao lice svjetskog rata. Evropske imperijalističke sile mobilisale su vojnike iz svojih kolonija širom svijeta da ratuju za njih i na evropskom tlu.

Dvadesetak godina kasnije, ubrzana globalizacija dovešće do toga da se i mnoge velike, pa i vrlo važne bitke, odigraju upravo u postojbini onih Senegalaca sa Zapadnog fronta - u Africi, kao i u Aziji, na Pacifiku i Atlantiku... Drugi svjetski rat, kako piše Hobsbaum „bio je lekcija iz svjetske geografije.“

I dok je Prvi svjetski rat započeo u Evropi, uglavnom trajao u Evropi po pitanju najvažnijih bitaka, i u Evropi se i završio, već Drugi svjetski rat, nije trajao samo u Evropi, čak se u Evropi nije ni završio. A ipak se kao datum njegovog početka uzima 1. septembar 1939. godine – dan kada je Njemačka napala Poljsku. Kao da se zaboravlja da je Japan, čijom kapitulacijom 1945. godine Drugi svjetski rat i biva okončan, još 1937. godine napao Kinu (takođe učesnicu svjetskog rata i, kao pobjednicu tog rata, članicu Savjeta bezbjednosti UN).

Ako bi treći svjetski rat započeo kao nastavak rata u Ukrajini, to bi potvrdilo ovu „evropocentričnu“ vizuru ratovanja. Ali šta ako do njega dođe zbog napada Izraela na Iran ili obrnuto, ili zbog ulaska kineske vojske na Tajvan? Svijet se globalizacijom toliko promijenio, da niko ne dovodi u pitanje mogućnost početka svjetskog rata i negdje drugde – možda u Aziji, koja je već proglašena kontinentom budućeg dinamičnog razvoja čovječanstva.

Prijetnjama svjetskim ratom, kao najvećim nuklearnim razaranjem, već pola vijeka zaplašuju nas svjetske sile, ali nas danas dodatno plaši razvoj vještačke inteligencije u oblasti naoružanja.

Čovjek koji je spasio svijet

Šta bi bilo da Stanislav Petrov te septembarske noći u jeku Hladnog rata 1983. godine, u bunkeru Serpuhov 15 blizu Moskve, nije poslušao svoju intuiciju već računarsko upozorenje da je Amerika ispalila nuklearne projektile na Sovjetski Savez?

Petrov je posumnjao da je računar napravio grešku i nije reagovao, nije obavijestio nadležne koji bi svakako odgovorili istom mjerom i milioni života bili bi obrisani. Bio je u pravu, bila je greška, nuklearni rat je izbjegnut.

Dakle, da je umesto čovjeka tog 26. septembra odluka bila na programiranoj vještačkoj inteligenciji, sve bi bilo gotovo prije 41 godinu.

Da uplitanje vještačke intaligencije u već napetu nuklearnu trku ovaj globalni rizik dodatno povećava, govori i nedavni sastanak Bajdena i Si Đinpinga. Lideri dvije velike sile složili su se da samo čovjek smije da ima kontrolu nad nuklearnim bojevim glavama, ne vještačka inteligencija.

Bezgranična globalizacija „olakšala“ je savremenom ratu da postane svjetski. Oružjem koje je postalo najrazornije u istoriji ljudske civilizacije, sada ne prijete samo Amerika i Rusija. Nadajmo se i molimo se da će svi oni uspjeti da prikoče na vrijeme, jer sumnjam da bi ovakvom čovječanstvu Bog ponovo poslao novog Petrova.