Lidija Glišić

stav

U ljubavnom trouglu književnosti

Oktobar je mjesec u kome među zvucima preovlađuje šuštanje, što jesenje požutjelih listova u prirodi, što onih papirnih na sajmovima knjiga u Podgorici, Frankfurtu, Beogradu...

Пише: Lidija Glišić Види све колумне

Lavirinti hala punih knjiga koje se ulivaju jedna u drugu, simbolizuju neprekidni i bezgranični tok znanja i umjetnosti sačuvan među koricama. Ali da bismo otkrivali književnost pisanu na nematernjim jezicima, da bismo mogli da otvorimo vrata ne samo riječima već i duhu pisaca drugog jezika, potrebno je da nam neko taj nepoznat jezik učini maternjim. U mjeri u kojoj mu to pođe za rukom, književno djelo zadržaće piščev duh i namjeru.

Ovih dana, kada je saopšteno da je Han Kang dobitnica Nobelove nagrade za književnost, pričalo se i o kritici engleskog prevoda njenog djela „Vegetarijanka“ za koju je, i pored kritikovanih manjkavosti, 2016. dobila nagradu Man Booker. S druge strane, upravo zahvaljujući tom prevodu i nastojanjima prevodioca, ova knjiga je prekoračila granice Južne Koreje i postala nam dostupna.

Univerzitetski profesor i prevodilac Zoran Paunović smatra da je „prevodilac rođeni gubitnik”, jer nikada neće moći da postigne savršenstvo originalnog djela. On ulogu prevodioca vidi kao ulogu trećeg u relacijama čitaoca i pisca, koji taj odnos komplikuje pretvarajući ga u “ljubavni trougao”.

Prevazilaženje jezičkih barijera nije uvijek lako ni u svakodnevnom životu. Sjetimo se samo one priče o djevojci toliko očaranoj ljepotom kineskih slova da ih je istetovirala na vratu i ne znajući njihovo značenje, a poruka je glasila: „Jednom odmrznuto, ne zamrzavati ponovo“.

Najpoznatiji bibliotekar na svijetu, Horhe Luis Borhes, poliglota koji je na španski prevodio sa engleskog, francuskog i njemačkog smatrao je, pak, da prevod može prevazići originalni tekst. U jednom pripovjedačkom eksperimentu “Pjer Menar, pisac Don Kihota”, Borhes kroz lik Menara kao autora iznova piše Servantesovog „Don Kihota“ naizgled ne mijenjajući ništa, a opet dajući čitaocu jedno novo čitanje ovog klasika iz 17. vijeka.

Na taj način nam zapravo poručuje koliko čitanje jednog književnog djela zavisi od istorijskih i društvenih okolnosti u kojima nastaje. Borhes je i prevodioca posmatrao kao stvaraoca, učesnika u stvaranju književnog djela.

Nešto slično o ulozi prevodioca rekla je i poljska književnica Olga Tokarčuk, nobelovka za 2018. godinu: “Zastarjele riječi prevodilac podmlađuje, iz starih žila niču novi izdanci. Prevođenje, dakle, nije samo prenošenje iz jezika u jezik i iz kulture u kulturu – umnogome podsjeća na baštovansku tehniku uzimanja pelcera s originalne biljke, kalemljenja na drugu biljku gdje zatim pušta nove izdanke, dobija novu snagu i postaje punopravna grana.”

Veliku istorijsku ulogu prevodilaštvo je odigralo više puta, bivajući svojevrstan rizničar duhovnih dostignuća prethodnih vjekova koja su zauvijek mogla biti razvejana ratovima i poharama.

Kada Josif Brodski kaže da je „književno prevođenje otac civilizacije“, vjerujem da upravo misli na primjere poput čuvene Kuće mudrosti, intelektualnog centra koji je u 8. vijeku u svojoj prijestonici, Bagdadu, osnovala dinastija Abasida. Akademija koja je okupljala brojne učene prevodioce, nakon pada Rimskog carstva, prevodila je halapljivo i neumorno knjige sa grčkog, ali i iz Egipta, Sirije, Indije, Persije. I dok je jedna civilizacija zauvijek iščezla pod najezdom varvara, nastupalo je zlatno doba islamske civilizacije u toku koga su, zahvaljujući bagdadskim prevodiocima, od zaborava otrgnuta djela najumnijih Grka poput Arhimeda, Hipokrata, Aristotela, a Bagdad u 9. veku stvorio najveću biblioteku nas svijetu.

Priča se da su Mongoli par vjekova kasnije, kada su osvojili Bagdad, bacili toliko knjiga iz Kuće mudrosti da je rijeka Tigar pocrnjela od količine razlivenog mastila.

Uskoro će, u 12. vijeku, prevodilačka misija spasavanja civilizacijskog nasljeđa ponovo biti preseljena u Evropu, u španski grad Toledo. Zahvaljujući sačuvanim arapskim prevodima, sada će teći obrnut proces. U ovom nekada glavnom gradu Španskog carstva, u kome su se preplitale hrišćanska, jevrejska i mavarska kultura, zahvaljujući bagdadskim prevodiocima koji su ih sačuvali, prvi put će biti izgovorene Aristotelove rečenice kao i brojni drugi tekstovi grčkih i arapskih mislilaca na latinskom, kastiljanskom, hebrejskom, uz drevne vizantijske i islamske komentare.

To će potpuno promijeniti kulturnu i civilizacijsku sliku Evrope, i u narednim vjekovima uvesti je u novu epohu koja bez prevodilaštva kao spone između naroda i kultura ne bi bila moguća.