Duško Kovačević

Problem Stare varoši

Britanski dnevni list “The Guardian” 2016. godine objavio je članak o Podgorici – sa provokativnim pitanjem: da li je glavni grad Crne Gore najdosadniji grad u Evropi? I bez čuvenog Gardijana nama je to odavno poznato.

Пише: Duško Kovačević Види све колумне

Takav ili sličan doživljaj Podgorice imaće mnogi gosti koji su kraće ili duže vrijeme boravili u našem gradu posljednjih decenija. To su čak tvrdile i pojedine diplomate, kojima je svojstven mek i nezamjerajući rječnik.

Neću reći ništa novo ako vas podsjetim da ljudi sa strane realnije i trezvenije sagledavaju estetiku i životni puls nekog grada. Mi, koji smo odrasli u Titogradu i Podgorici, upleteni smo u mrežu nostalgije, uspomena, reminiscencija, pa smo pristrasni i subjektivni.

Ali jedno je sigurno, to čak i Podgoričani razumiju – da Podgorica ima sređen stari i prvobitni grad, ona ne bi bila dosadan i prozaičan prostor. Drevni djelovi grada, konzervirani i pristupačni, svaki grad čine opsjenarskim, slojevitim, istoričnim, umjetničkim..., a to posebno važi za mediteranske gradove.

Je li moguće zamisliti Beograd bez Skadarlije, ili Sarajevo u kome bi Baščaršija bila zapuštena poput naše Stare varoši? Dakle, govorim o neshvatljivom i suludom odnosu višedecenijskih uprava Titograda i Podgorice prema divnoj i nadahnutoj Staroj varoši. Isto bi se moglo reći i za Drač...

Čak i ovih predizbornih dana, kada se pripremamo da izaberemo novi podgorički parlament, kada političari obećavaju i moguće i nemoguće, niko ne pominje, makar i u lažnoj projekciji, adaptaciju i oživotvorenje davno usnule i devastirane Stare varoši.

Stara Podgorica, orijentalna i palanačka, imala je svoje ćudi i ljepotu..., duh autentičnosti. Hermetičnost uskih i bedemskih ulica Stare varoši i mirise nekadašnjih zanata nikada nije nadomjestila puno mlađa Mirkova varoš.

Ali ta orijentalno-islamska zavičajnost Podgorice postaće najveći gubitnik kroz ideologizovanu i inertnu politiku crnogorskih komunista – predivna Stara varoš nije turistički aktivirana. Komunisti su jednako vladali pomenutim Beogradom i Sarajevom, kao i Mostarom, Dubrovnikom i Skopljem, ali su njihovi komunisti imali senzibiliteta za stara gradska jezgra koja i danas govore deskriptivnim jezikom i slikama prohujalih vremena. Crnogorski komunisti bili su krajnje servilni i snishodljivi prema Titu i titoizmu – oni su jedini u tadašnjoj Jugoslaviji promijenili staro i lijepo ime glavnog grada, i preimenovali ga po 'najvećem sinu naših naroda i narodnosti'. 'Šta će novom gradu i novoj socijalističkoj ideji Stara varoš kao arhitektonsko-ambijentalni izraz starih i prevaziđenih vremena - kada je istorija počela sa Komunističkom partijom Jugoslavije odnosno Crne Gore'!

Kasnije 'demokratske' vlasti (DPS) zadržale su isti pasivni odnos prema drevnom kastelu iznad Skalina. Upravo će taj gradski motiv odabrati veliki Petar Lubarda, pretačući ga u najljepšu sliku Titograda – naravno sa bijelim i blještećim zgradama socrealizma u pozadini. Danas se često govori o Podgorici koja treba da siđe na rijeku. Stara varoš je to davno uradila, poetski i imaginarno kroz Skaline i apstraktnu Tabahanu sišla na Moraču i Ribnicu. Dakle, Podgorica je, čini mi se, jedini grad na svijetu koji se odrekao svog starog i istorijskog jezgra. Da li zauvijek?

Frojd je rekao da je djetinjstvo roditelj čovjeku, a ja bih zaključio: Stara varoš je majka Podgorice i Titograda.