Neutralnost – utopija ili stvarnost

Dok je hodao centrom Štokholma i sumirao utiske sa premijere, na njega je atentat izvršio Stig Engström. Dva hica iz pištolja učinila su da Švedska ostane bez jednog od najproduktivnih premijera, a međunarodna zajednica bez političke ličnosti snažnog formata. Oba mandata posvetio je ostvarivanju principa aktivne neutralnosti, smatrajući da će na taj način svojoj zemlji obezbijediti mir i svijetu pomoći da kroz međunarodno posredovanje, mirnim putem riješi sukobe. Svoj 14 godina dug mandat prvi posleratni kancelar Zapadne Njemačke Konrad Adenauer posvetio je ideji neutralnosti, ne propuštajući priliku da je iz svoje rezidencije u Bonu pošalje kao poruku mira i dobrosjusjedskih odnosa.

Da li je neutralnost danas moguća, pitanje je na koje treba odgovor potražiti u skladu sa kontekstom međunarodnih odnosa. Princip neutralnosti podrazumijeva da država ili drugi subjekti (poput organizacija ili entiteta) zauzimaju neutralan stav u odnosu na konflikte između drugih država ili grupa država. Ona se sastoji od 5 principa, čijom analizom se može utrditi da li ona suštinski postoji u međunarodnoj politici danas.

Neangažovanje u vojnim sukobima je prvi princip i on znači da se država ne uključuje u vojne operacije, konflikte ili ratove između drugih država ili strana, ne šalje vojne snage niti podržava bilo koju stranu u sukobu. U svijetu koji je tripolaran i u kojem bijesni „Novi Hladni rat”, princip neangažovanja je neodrživ. Neutralnost nije prošla test ratova u Ukrajni i Bliskom istoku.

Drugi princip nepristrasnost. On neutralnu državu obavezuje na nepristrasnost prema svim stranama u konfliktu, bez političkog vojnog i ekonomskog favorizovanja jedne od strana u skobu. Princip je donekle formalno održiv, ali suštinski ga demantuju geopolitički interesi velikih država, koje u međunarodnoj politici podržavaju svoje saveznike i proksi elemente. Suzdržanost od političkih blokova kao treći princip,  podrazumjeva suzdržavanje od pridruživanja političkim i vojnim savezima ili blokovima.

Neutralnost u skladu sa ovim principom formalno je ostvariva. Međutim, danas suštinski gledano međunarodni odnosi se zasnivaju na stvaranju blokova, od kojih je najopštija podjela na istočni i zapadni. Četvrti prinicip odnosi se na humanitarni rad i posredovanje države u međunarodnim odnosima.

Ovaj princip znači da neutralne države igraju ulogu posrednika ili posmatrača u međunarodnim sukobima, pomažući u humanitarnim naporima, kako bi se olakšalo rešavanje sukoba i postigao mir. Danas postoje države koje pružaju „dobre usluge” u posredovanju, ali to ne isključuje mogućnost da su one članice neke regionalne ili međunarodne organizacije, saveza ili unije. Primjer je posredovanje UAE u trenutnom ratu na Bliskog istoku, a monarhija je članica regionalne organizacije GCC. SAD su država koje je često bila posrednik u rješavanju sukoba, ali je članica NATO.

Konačno peti princip znači da neutralnost ima svoj međunarodno pravni okvir u vidu Haških konvencija. Formalno - pravno ovo je činjenica, ali suštinski države vrlo često krše norme upravo ovih konvencija, znajući da posledica u vidu sankcije nema.

Vrijeme koje danas živom je doba sukoba i nerazumijevanja, koji se šire putem globalizacije nezamislivom brzinom. Svijet nije mjesto u kojem države danas mogu biti neutralne. Velike države jer to ne žele, manje razvijene ili u razvoju zato što to sebi ne mogu da priušte. Neutralnost danas nije opcija.

Američki predsjednik Džon Kenedi tokom govora na GS UN u septembru 1961 godine rekao je: „Naša najosnovnija zajednička veza je da svi živimo na ovoj maloj planeti. Svi dišemo isti vazduh. Svi brinemo za budućnost naše djece. I svi smo smrtni." Zato moramo pronaći model za uspostavljanje i očuvanje svjetskog mira bez obzira kako se on zvao. Kao u naslovu Palmeovog filma, ipak smo svi jedni drugima braća.

mr Nikola Banićević

(predavač i doktorand na Humanističkim studijama, UDG na smjeru Međunarodna bezbjednost