CRNA GORA – SLOBODA ŠTAMPE 3

B.Vojičić: Strahote i nervoze revolucije

Počeci crnogorske ustavnosti i parlamentarima vezani sa strahovanja da se novi režim ne zloupotrijebi te da se štampa koristi samo na to, da bi se lakše, u isto vrijeme, neprosvijećeni mogli prosvjećivati i suzbijati svi oni, koji bi težili za tim, da svoje lične, koterijske i partijske interese istaknu ispred opštih, slabeći time umnu i moralnu, fizičku i materijalnu narodnu snagu.

Пише: Види све колумне

Donošenje Ustava 1905, kako ocjenjuje dr Novica Rakočević ( Prvi crnogorski Ustav, Istorijski časopis 1982-83, Beograd,1983.g,) “ bez obzira na konzervativnost i velike manjkavosti, i bez obzira što je knjazu Nikoli u velikoj mjeri ostavljao neograničenu vlast, krupan je politički događaj u crnogorskoj političkoj istoriji.Crnogorska državnost njime je izdignuta na veći stepen. Crna Gora poprima karakter moderne građanske države, iako ne u pravom smislu parlamentarne”. Druga strana procesa koji je tim činom otpočeo u crnogorskom biću: da li je to bio iznuđen potez ili rezultat sazrelih autohtonih potreba i shvatanja u tadašnjoj Crnoj Gori. Dr Ratko Marković, tvrdi da je knjaz Ustav darivao zbog političkog pritiska i promijenjenih oklonosti. “Pritiješnjen zahtjevima crnogorske inteligencije, školovane na strani, demokratskim ustavnim životom Srbije na osnovu Ustava od 1903, činjenicom da je ruski car, pokrovitelj Crne Gore, bio prinuđen da u Rusiji 1905. sazove Dumu (narodno predstavništvo), knjaz Nikola je iste 1905.darovao Ustav Crne Gore”. (dr Ratko Marković, Ustavno pravo i političke institucije, Beograd,1997).

Crnogorski studenti, politički organizovani u Beogradu, kontinuirano  su, počev od 1902, vršili politički pritisak na knjaza Nikolu da “izvrši duboke reforme u Crnoj Gori”. U cilju jačanja pritiska oni su 1903. osnovali Politički klub crnogorske studentske omladine. A kad su reforme najavljene i otpočele, uslijedile su žestoke reakcije i napadi iz Beograda.

Donošenje ustava države Crne Gore prvi put se javno pominje u članku u  „Beogradskim novinama“ broj 301, preštampanom u listu Glas Crnogorca, broj 45, od 11.novembra 1905.godine. Tek pošto je Projekt ustava za Knjaževinu Crnu Goru izrađen i započela procedura njegovog donošenja (razmatranja u Dvorskoj „Odžakliji“). U članku se konstatuje da knjaz Nikola „daje svome narodu ustav ,t.j.udio u upravljanju državnim poslovima, i time mu pruža priliku da i na tome polju pokaže i dokaže onu istu ljubav prema svojoj kršnoj domovini, koju je nebrojano puta dokazivao i dokazao na junačkom megdanu“. Crna Gora sada, po uviđavnosti njenog vladaoca ulazi u nov, savremeni oblik državne uprave, u ustavnu monarhiju“.Vlasnik i urednik „Beogradskih novina“ bio je Stevan Ćurčić.

Ne znajući za sadržinu, knjaževu odluku da donese Ustav, crnogorska studentska omladina u Beogradu,  oštro je osudila sa politički negativnim kvalifikacijama – “separatističke težnje”, “provincijalni interesi”, “antagonizam prema srpstvu” itd. U proglasu “Riječ crnogorske univerzitetske omladine”, objavljenom novembra 1905.g. u beogradskoj štampi, a potom, u obliku letka, dijeljenog diljem Crne Gore, isticano je da je “Ustav po svojoj formi unakažena, osakaćena, nesistematska kompilacija i krpež pojedinih stavova iz srpskih ustava”.

Taj dokument, grupe 16 crnogorskih studenata u Beogradu, njegovi tvorci su kvalifikovali kao svoju „programsku deklaraciju“.Tako su ga kasnije tretirali ne samo oni već i njihovi „stari prijatelji“ iz Crne Gore, sa kojima su se politički udružili tokom 1906.godine u procesu izbora poslanika u Narodnu skupštinu.  „Programska deklaracija“ završava akciono-političkim tekstom pod tačkom 8, koji integralno glasi:“Zdravo shvatanje nacionalnih interesa u novom životu Crne Gore, učiniće da sve separatističke težnje, antagonizam i provincijalni interesi, ukoliko bi se kosili sa stvarnim potrebama Srpskoga naroda, moraju ustuknuti pred idejom slobode i ujedinjenja Srpstva“. To će biti okosnica političkog koncepta prvog opozicionog lista „Narodna misao“, u stvari, biti program crnogorske opozicije, „klubaša“, kasnije Narodne stranke.

Donošenje i rasturanje po Crnoj Gori  tog letka, početni je korak proizvodnje rascjepa u narodu Crne Gore na dva protivnička tabora oko donošenja ustava i budućnosti države. Do tada u Crnoj Gori dotada gotovo nepoznat pojam političkih borbi, od tada postaje ne samo poznat kao pojam već i kao najživotnije stanje, koje više ili manje obuhvata svakoga. U tom momentu u Crnoj Gori nije postojalo opozicione i stranačke štampe.

Potpisnik tog dokumenta Jovan Đonović u monografskoj studiji:Ustavne i političke borbe u Crnoj Gori 1905-1910,Beograd,1939, objašnjava šta je bio krajnji cilj grupe studenata:demokratizacija države  ili likvidiranje države Crne Gore za svesrpske interese? Omladina je ustavne i političke borbe vodila sa “geslom:protiv separatizma, za jedinstvo”, za to da Crna Gora “žrtvuje sebe” radi “ srpskih interesa i ideala”, radi “stvaranja jake srpske države” u kojoj će Crna Gora biti “južna pokrajina jake srpske države”, a do prisajedinjenja Srbiji zapadnih teritorija na kojima žive Srbi, “srpska teritorija” sa ulogom “pijemontskog logorišta”. Ovom geslu omladina će “ostati vjerna tokom cjelokupnog svog aktiviteta i najzad završiće ga ujedinjenjem Srbije i Crne Gore 1918.godine.

U to vrijeme u beogradskoj štampi se publikuju tekstovi u kojima se tvrdi da knjaz Nikola Crnu Goru izgrađuje “u privatnu državu”, da u njoj “caruje bijeda a on se obogatio i dalje bogati”, da u njoj “vladaju samovolja i bezakonje”, da  “ne uzdiže prosvjetu kako bi lakše vladao”. Intonacija i sadržina tih tekstova kazuje da je put odabran sa ciljem da se stvori raspoloženje i opredjeljenje u Crnoj Gori da se knjaz Nikola, kao “knjaz bezdušnik svrgne” sa crnogorskog prijestola, da se na vlast u Crnoj Gori dovede garnitura njoj poslušna. (Mijat Šuković)

Nastavljeno je “klevetničko pisanje beogradske štampe protivu Gospodara Crne Gore”, koja je, “ne osvrćući se na propast velikih narodnih  interesa, sipala zmijski otrovni gnjev, naročito protivu Knjaza lično”…”Njeni nasrtaji,kolumnije,bezočna grdnja,izmišljotine,zajedljivost i podmetanja,primjera nemaju u svijetu”…”Osula je kišu kolumnija i izmišljotina svake vrste, tako da stane pamet pred tvornicom takvih grozota” (Vojvoda Gavro Vuković, ministar inostranih djela Crne Gore od 1889.do 1905.godine, Memoari).

Sa ciljem neposrednog i direktnog slabljenja i konačnog eliminisanja države Crne Gore, već 1903.godine “Nova koterija u Srbiji, da bi postigla svoj pakleni cilj, obrazovala je naročiti komitet, koji je stajao na čelu pokreta anticrnogorskog u Srbiji. Jaša Nenadović, rođak i lični sekretar Kraljev, Balukdžijić, šef pres-biroa Ministarstva inostranih djela, Stevan Lukačević, takođe neki Kraljev rođak, prozvan Saraga, iz Podgorice, stavljeni su na čelo tog komiteta”…”Odvratni komitet, da bi se pred svijetom maskirao ma čim, regrutovao je nekoliko neiskusne crnogorske mladeži, koja se nahodila na višim i nižim školama u Beogradu, kao i iz mnogih članova ‘Slovenskog juga’, čitavo društvo koje je vodilo sistematsku kampanju protiv Knjaza i sviju nas. Zavedena naša mladež, pod firmom lažnog liberalizma, služila je, ko svjesno, ko nesvjesno, kao paravan iza koga su se zaklanjali pravi akteri komedije”…Taj “paškvilantski anticrnogorski komitet, inspirator (je) klevetničkog pisanja beogradske štampe protivu našeg Gospodara Crne Gore” (Gavro Vuković)

Četiri mjeseca nakon što je proglašen i objavljen Ustav za Knjaževinu Crnu Goru, obavljuju svoj drugi dokument sa naslovom „Riječ crnogorske univerzitetske omladine o prilikama u Crnoj Gori“. I ovaj se dokument  u obliku brošure odmah  rastura po Crnoj Gori. Knjaz Nikola se karakteriše i osuđuje kao „samodržac i samovoljnik, uzurpator vlasti“, „bezdušnik“, da „unazađuje prosvjetu kako bi lakše vladao narodom“, da forsira crnogorstvo „na štetu srpstva“. Njegova crnogorska orijentacija ozloglašuje se kao „separatizam“, čemu se daje značenje najcrnjeg zla. Osuđuje se oktroisani način donošenja Ustava i tvrdi da je knjaz Nikola Ustav donio da bi pravno osigurao svoje samodržavlje, a ne da bi narod imao prava.

Tvrdi se: „Narodna skupština nema nikakve zakonodavne moći...Sve zakonske projekte i predloge podnose joj, i protiv svoje volje, mora primiti...Budžet onakav kakav joj se podnese, mora usvojiti, a tako isto sve svojevoljne izdatke vlade mora odobriti. Poslaničkog imuniteta nema. Poslanici nemaju prava upravljati pitanjima ministrima i interpelisati ministre“.

Začetak političkih i najširih duhovnih i državotvornih podjela u Crnoj Gori koje traju  već čitav vijek.

„Srpska štampa stala je na stranu omladine, prihvatila njen postupak i njenu kuraž...Ovakvom stavu srpske štampe treba tražiti uzrok, u prvom redu, u nacionalnoj noti prve omladinske riječi i u otvorenoj i muškoj kritici druge“ (Jovan Đorđević)

Petnaest dana nakon donošenja Ustava Knjaževine Crne Gore, na Cetinju se, 4.januara 1906, pojavljuje poluzvanični list „Ustavnost“.List nije izlazio ni punu godinu (od 4.januara do 5.novembra 1906. godine na Cetinju), ukupno 43 broja. Ustavnost je trebalo da bude glasilo koje će popularisati parlamentarni život u Crnoj Gori, ali „ trebala je da bude kao neka antiteza nikšićkoj Narodnoj misli, koja je imala želju da bude opozicioni list“(Dušan Vuksan). „Iako je to bio pravaški list, nastojao je da zvanično ne bude označen kao vladin list. Osnovna namjera mu je bila da brani ustav i politiku vlade“ (Niko S.Martinović).

 „Koristeći se – kaže uredništvo – tekovinama ( ustavom) do kojih je Crna Gora došla bez velikih žrtava svojih građana, mi pokrećemo ovaj organ slobodne savjesti, poštenih uvjerenja, objektivnih mišljenja i ocjena i rodoljubivih težnja. Ovaj je organ samo prirodna pošljedica novog ustavnog i parlamentarnog režima i on se javlja kao osjetna potreba našeg javnog mišljenja“.

U programu lista stoji: „Prva će naša dužnost biti, da posredstvom javne i objektivne riječi, a pomoću ozbiljne i smišljene kritike kad zatreba svakoga upućujemo na njegove dužnost. U težnji, pojedinaca ili stranaka da za sebe vindiciraju sva prava, stečena novim političkim životom, uvijek ćemo gledati opasnost i za novi slobodoumni režim i po narod i državu. U drugom redu naš će zadatak biti, da podvrgavamo objektivnoj i razložnoj kritici rad sviju onih lica, koja bi radi raznih ličnih ciljeva štetno uticala na narod i demagogijom ga učila, da ima samo prava, a nikakve dužnosti“.

U uvodniku prvog broja lista Ustavnost, od 4.januara 1906.godine, u prikazu sadržine Ustava, na prvom mjestu su prava crnogorskih državljana zajamčena Ustavom. „Blagodareći našem mudrom vladaocu, koji je, darovavši ustav Svome narodu, i nama dao mogućnost, da se koristimo tekovinama slobodne i objektivne riječi“

Upozoravajući da ustavni i parlamentarni režim otvara svima široko polje za rad, Ustavnost / br.7, od 16.februara 1906/  skreće pažnju na opasnost, prije nego što je formirana Skupština i konstituisane političke partije,  da se „anomalije i krajnosti uvijek udružuju i dodiruju“, ilustrujući to primjerima iz svijeta  koji očito služe za domaću praktičnu upotrebu. „Crna reakcija, čim je uviđavni i prosvjećeni vladaoci otjeraju u mrak, odmah traži pleća demagogije i nepismene mase, da se preko njih popne na vlast. U Rusiji su se tvorci „crnih četa“ stavili bili u isti red sa šljedbenicima Bakuninovim; u mađarskoj apsolutizam našao je saveznike u crvenoj,t.zv.socijal-demokratskoj opoziciji.Stranke reda i umjerenih načela,koje ne trpe nasilje ni odozgo ni ozdo,uvijek su imale protiv sebe i mračnjake iz viših krugova,i demagoge iz taloga društvenog.U opoziciji redu i odgovornoj vladavini sviju odgovornih ove se krajnosti podudaraju samo sa tom razlikom, što mračnjaci vode demogašku opoziciju zbog ličnih računa, a ekstremi mahom zbog neobavještenosti“.

Ustavnost  sebe u prvom broju određuje „kao vjesnik novog vremena u Crnoj Gori“. „Služeći putem javne riječi interesima svoje otadžbine, naš će list, registrujući i kako zatreba ocjenjujući događaje u svijetu i prateći državni, politički i narodni život inostranstva, slobodom se štampe pažljivo koristiti, ne vrijeđajući bezrazložno tuđu osjetljivost, a odbijajući s ponosom uvrede iz tuđine.Tuđa prava naš će list uvijek poštovati, ako budu poštovana i prava onih, čijih mišljenja naš list bude organ; tuđa će uvjerenja tolerisati, ako i naša budu tolerisana“.

Odmah nakon ovih redakcijskih napomena, slijedi nepotpisano reagovanje naslovljeno „Cetinje,4.januara.“ u kome se kaže da je politički preokret u našoj otadžbini, „našao svoje kritičare u dva biogradska lista, kojima i do sad u Crnoj Gori apsolutno ništa, odozgo do dolje, nije valjalo“. „Ustav, koji je naš vladalac dao Svome narodu, potpuno je slobodan. On građanima Crne Gore garantuje političke slobode u punom smislu te riječi. Ko god teži za tim, da bude savremen i da se koristi tekovinama modernog vremena, mislimo da protiv preobražaja autokratskog režima u Crnoj Gori u ustavni i parlamentarni ne samo da neće ništa imati, već da će taj preobražaj pohvaliti. Kad su svi srpski i ostali slovenski i strani prema našoj zemlji prijateljski naklonjeni listovi simpatično pozdravili taj pokret u političkom životu naše otadžbine, oni su se bez sumnje rukovodili naprijed istaknutim razlozima.Izuzetak su učinila samo dva gore pomenuta biogradska lista. Prije Nikolj-dana pisali su o „despotiji i tiraniji“ u Crnoj Gori, poslije Nikolj-dana pišu protiv novog slobodoumnog režima, omalovažavajući i Narodnu Skupštinu, i Knjaževsku vladu, i sve, što im se valjda lično ne sviđa. Ako im prije Sv.Nikole u Crnoj Gori ništa nije valjalo zbog „despotije i tiranije“, zašto im ništa ne valja sad, kad je i u našoj zemlji zavladao ustavni i parlamentarni režim?!“

Svijest da se novinarstvo u prosvijećenim državama popelo do neobične moći i ugleda, rukovodila je uredništvo Ustavnosti /br.4,26.januar 1906/ da u tekstu „Turska žurnalistika“ progovori o štampi u Turskoj, gdje je „prosvjećenost narodne mase još u povoju i gdje o političkim slobodama nema ni govora“, valjda kao primjer za poređenje.  Kakva je sloboda štampe u Turskoj i kakva je tamo cenzura, list navodi nekoliko primjera: „Kad je u Ženevi anarhista Lukeni nožem probo pok.austrijsku caricu Jelisavetu, turski listovi nijesu smjeli da saopšte, da je caricu ubio anarhista, već su izjavili kako joj je iznenada pozlilo!

29.maja 1903.poginuli su u Beogradu Kralj Aleksandar i Kraljica Draga.Nijedan turski list nije nije smio da saopšti da su Kralj i Kraljica poginuli. Riječi: zavjerenik, ubistvo,oficiri zavjerenici,i.t.d.turski listovi nijesu smjeli da pomenu...“ Ali to nije ništa spram onoga što sad dolazi: „Ruska revolucija interesuje cio svijet, svu svjetsku štampu.Turski listovi o njoj nemaju ni pojma. Koji bi turski list pomenuo riječi:revolucija, atentat,bomba,eksplozija,paklena mašina,otpor,tiranija,ustav,sloboda,parlament, Maćedonija – taj bi odmah bio ugušen, a njegov urednik bi bio bačen u tamnicu.Turska cenzura redovno zamazuje crnim mastilom sva ona mjesta u stranim listovima, gdje bi bilo pomenna o revoluciji u Rusiji, naročito o pobuni ruske vojske.“

„Ni jedan turski list nije smio ni pomenuti da je u Crnoj Gori uveden ustavni i parlamentarni režim, i još više, ko bi na ulici govorio o ustavu i pozivao se na to kako je i u Rusiji svanulo sunce slobode, taj bi odmah bio otjeran u aps.“

Kad je o cezorima i cenzuri riječ, Ustavnost /br.6, 9.februar 1906/ „iz bijelog svijeta“ objavljuje rubriku „Siroti cenzori“ zgražavajući se nad sudbinom tri cenzora u Finskoj. „I u našoj pravoslavnoj matuški velikoj Rusiji dešavaju se više puta svakojaka čuda, naročito sad za vrijeme revolucije, kad je pošljednja ološ društvena iskočila na površinu. Kad su prije dva-tri mjeseca u Finskoj bili veliki nemiri, narod je prodro u guvernerovu palatu, i tu je našao u buradima crnog mastila u vrijednosti 10 hiljada kruna. To mastilo bio je kupio guverner Kobrikov za premazivanje onih mjesta u listovima koja cenzura zabrani. Razdražen narod uhvatio je u palati tri cenzora, pa ih je svukao do gola i izveo tako nage na balkon, koji je okrenut prema glavnoj pjaci, gdje je bilo hiljadama duša.Tu su se, pod pritiskom revolucionara, gospoda cenzori morali da prikažu razdraženom narodu  u Adamovom kostimu kao što se prikazala Kraljica Marija Antoaneta sa balkona versajskog dvorca razdraženoj svetini. Pošto su se revolucionari zadovoljili tom drastičnom predstavom, oni lijepo uzmu ono crno gusto cenzorsko mastilo, te sva tri cenzora onako gola njime namažu i preliju, da su, Bože nam prosti, izgledali kao nečastivi bez repa.Cikot se orio po masi.Pljeskanju nije bilo kraja,i bestijalne strasti proste razdražene mase bile su potpuno zadovoljene. Ali, nijesu se revolucionari time zadovoljili.Sad dođe na red nešto najužasnije.Sva tri cenzora preliše gasom (petrolejom), pa ih lijepo zapališe, divljački se derući:

Živjeta revolucija!“

U „Pismu iz Srbije“ koje za Ustavnost /br.9,od 2.marta 1906/ šalje njen specijalni dopisnik, kaže se da je teško reći kako će se novovnastala kriza u Srbiji riješiti. „Kriza patriotizma dovela je čak dotle, da se neki toliko zaboravljaju i misle, da je oportuno i po srpske interese probitačno, da se upravo danas, u ovim teškim prilikama, iz naše sredine pišu pamfleti protiv vas tamo u Crnoj Gori. Mi smo u krizi; mi nijesmo više ono, što smo bili pod Ocem Srbije i pod Milošem i Maihailom. Sa svim smo se izmijenili.“

Uz obavještenje da je „naš članak“ o iseljavanju  radnika u Ameriku dao povoda, prvo, novosadskoj „Zastavi“, pa poslije i „Beogradskim Novinama“ da se pozabave tim pitanjem, Ustavnost /br.11,od 16.marta 1906/ obavještava čitaoce da su „Beogradske Novine“ uzele u pravednu zaštitu Crnu Goru od nepravednih prijekora, na čemu im blagodari na „ozbiljnom i patriotskom pisanju, koje može samo da koristi danas više no ikad potrebnoj srpskoj slozi, koju bi,na žalost domaće srpske intrige,htjele na opštu narodnu štetu da pretvore u neslogu“.

Ustavnost prenosi pisanje „Biogradske Novine“:

„Na pojavu iseljavanja naroda iz Crne Gore,pojavu,koju ekonomske prilike te male i sirote države najpotpunije objašnjavaju,izvjesni srpski listovi,kojima je crno sve,što se događa u Crnoj Gori,nadovezuju svoja pristrasta umovanja, i objašnjavaju je proizvoljno i tendeciozno političkim prilikama u zemlji, za koje oni nemaju dobre riječi. Ostavljajući na stranu svu apsurdnost tih tvrdnja kod fakta,da je vladalac Crne Gore dao svojoj zemlji ustav, kojim su ujemčena bitna prava slobodnih državljana, da joj je dao zakon o štampi, o čijoj su se valjanosti čule povoljne ocjene ne samo u Italiji, od vrlo kompetentnih strana, nego o čijoj se valjanosti lijepo izrazio i „Srpski Književni Glasnik“,- mi samo konstatujemo tu žalosnu pojavu, koja je u toliko više za žaljenje, što pada baš u ono vrijeme, kad vladalac Crne Gore ukazom svojim donosi odluku, da se za krivični zakonik za Crnu Goru uzme kao osnova krivični zakonik bratske Srbije, i kada se, u javnosti Crne Gore, ne daje nikakva povoda za onako animozno pisanje prema toj bratskoj nam zemlji.

Mi ne ulazimo za ovaj mah u raspravu pitanja, kome i čemu se služi takvim pisanjem, koje na Srbiju baca nezgodnu sjenku, jer ona kao starija i snažnija sestra, ako već neće da pomaže,ne treba bar da odmaže mlađoj i slabijoj. Ali ako rade po neki naši listovi, nije isključena mogućnost,da i pohode engleskoga kralja,kao i namjeravana pohoda njemačkoga cara,ne budu povod za nove,žučne napade na Crnu Goru.Sve to naravno neće moći ni u koliko da smanji važnost tih pohoda, ali će bar ostalome svijetu pokazati,da u Srbiji ima srdaca,koja nebratski kucaju za Crnu goru,onu Crnu Goru,koja je bila jedina saveznica Srbije za vrijeme teških i opasnih ratova za oslobođenje i nezavisnost,i čija sudbina treba da ide paralelno sa sudbinom Srbije.Tim faktom Srbija se pred pametnim ljudima ne može ni malo pohvaliti,čime se ona danas u opšte i može pohvaliti!?...“

Činjenica da je ruski car, pokrovitelj Crne Gore, pred naletom revolucionarnih udara, bio prinuđen da u Rusiji 1905. sazove Dumu (narodno predstavništvo) u Crnoj Gori dobija publicitet.

Glas Crnogorca u broju 32, od 13.avgusta 1905.godine, objavljuje integralni tekst Manifesta ruskog cara Nikolaja II, izdatog na Preobraženje 6.avgusta 1905.g.,kojim ustanovljava Gasudarstvenu Dumu. Tekst je propraćen opširnim komentarom „glavnih određenja Gasudarstvene Dume“. Komentar je sistematizovan u 62 tačke. Prokomentarisane su sve „glavne odredbe manifesta. Konstatuje se da je ustanovljenjem Gasudarstvene Dume „otpočelo i novo doba u životu ove velike i bratske nam slovenske države“. A u narednom broju lista Glas Crnogorca, objavljene su „opšte odredbe“ ruskog Izbornog zakona za Gasudarstvenu Dumu. A u broju 43, od 28.avgusta, objavjuju se sa komentarima novi propisi cara Nikolaja II, doneseni 17.avgusta iste godine, kako se u njihovom uvodu kaže, u situaciji postojanja „pokreta“ koji „mogu duboko potresti narod, a iz toga bi mogla nastati opasnost za cjelokupnost i jedinstvo države“...

List „Ustavnost“ već u prvom broju objavljuje esej nepotpisanog autora „Strahote i nervoze revolucije“ (br.1,4.januar 1906) u kome se analizira relolucionaran put iz mraka apsolutizma u svjetlost slobode, zaključkom: „takve su opšte sve revolucije, koje su pravi antipod reakciji i tiraniji pojedinca“, odnosno, „koja tiraniju pojedinca zamjenjuje tiranijom nepismene mase“, kako stoji u tekstu „Tolstojeva proklamacija“ (broj 5, 2.fenruar 1906). „Tolstoj, kako javljuju ruski listovi, sprema proklamaciju na ruski narod u kojoj će se okomiti na sadašnju revoluciju, koju Tolstoj smatra kao borbu za jad i sirotinju, nered i anarhiju.Stari ruski romsje i filosof odsudno je protivan onome što danas rade ruski revolucionari“.

Ustavnost u prvom broju u rubrici „Strana politika“donosi priloge koji sadrže  pouke i poduke za domaću upotrebu. Tako u rubrici „Vite o položaju Rusije“ ruski ministar predsjednik u razgovoru sa poljskim publicistom osrće se na zamjerke da ne „ide određenim pravcem reforama i da se često služi sredstvima, koja su u suprotnosti sa danim slobodama“, pita: „A zar u ovoj anarhiji i haosu mogu drugačije da radim? Stranke svaki čas stavljaju druge zahtjeve.I umjerene stranke danas traže nešto, što se ne da ostvariti“. „Svima se čini, da se ruska država jednim potezom pera može pretvoriti u najliberalniju državu. Oni zaboravljaju, da zadovoljiti jedene znači neraspoložiti druge.Vrlo je teško u isti mah zadovoljiti i fabrikante, i radnike, i plermstvo i seljake, i građane i proleterijat. Kad bi se sada dala sa svim liberalna.konstitucionalna monarhija, tražili bi republiku, pa kad bi im se i ova dala, tražili bi vladu proletarijata. U kratko, teško je sve zadovoljiti.Anarhiju ću da ugušim pošto po to, ali od reforama neću odustati“, poručuje Vite.

U tekstu „Šta hoće ruska vlada?“ Ustavnost /br.2,od 12.januara 1906/ citira izjavu šefa ruske vlade, grofa Vitea, da je ruska vlada tvrdo riješena, da uvede u Rusiji ustavni i parlamentarni režim, ali da u isto vrijeme svima silama spriječi širenje revolucije i agitaciju revolucionara koji prema mišljenju grofaVitea hoće republiku i anarhiju. Vite navodi primjer da su na Kavkazu proglasili republiku i da su jednog guvernera izabrali za predsjednika. Guverner se vozi u kolima iskićenim crvenim zastavama. Sva kavkaska obala nalazi se u rukama buntovnika. U Samari su butovnici bacili u vazduh željezničku stanicu i pokidali kolosjeke samo da vojska ne bi mogla doći i ugušiti nerede.Eto, protiv onih što hoće od Rusije da stvore republiku i anarhiju, Vite veli da će se boriti svima silama. Ima i pravo „ – zaključuje Ustavnost. Ovaj list redovno će izvještavati o događanjima u Rusiji u vezi sa problemima na putu konstituisanja ruske Dume, navodeći primjere anarhije i revolucije, uz propratne ocjene: „I despotija i revolucija imaju bestijalnosti u izobilju“, te da je „ustavni i parlamentarni režim i stvoren za to, da se bori protiv zloupotreba apsolutizma i anarhije“.                                         

Nastavlja se...