Пише: Неђељко Јекнић

BESMISLENOST ASTROLOGIJE DANAS

Zašto je horoskop glupost

Definiciju astrologije sam morao potražiti na internetu, da bih mogao precizno opisati tu pojavu. Tamo kaže da je to tradicija i vjerovanje prema kojem se položaji, odnosi i kretanja planeta i drugih nebeskih tijela u odnosu na zodijačke znakove, a posmatrano sa Zemlje, mogu dovesti u vezu sa osobinama i sudbinama pojedinaca te njihovom interakcijom sa društvom, nacijama ili globalnim događajima. Postoje varijacije ove definicije, ali manje više je to to.

Пише: Види све колумне

Prvi pomeni vezani za astrologiju sežu do 3. milenijuma prije nove ere i zaista se može reći da je drevna disciplina. Važno je napomenuti da su počeci astronomije kao zvanične nauke i astrologije kao današnjeg hobija i načina sticanja kapitala nekih ljudi praktično zajednički. U Mesopotamiji se nalaze tragovi najranije i najjednostavnije astrologije kojom su se bavili Sumeri. Sumerska civilizacija rađa astralnu teologiju (planete bogovi) a i sam današnji pojam dijeljenja kruga na 360 stepeni potiče upravo od Sumera i bitan je za nastavak ove priče. Oni su udarili temelje za mnogo detaljnije i ozbiljnije zanimanje nebom koje se razvilo tokom vavilonske civilizacije. Stoga istorija nebeskog proricanja kakvo danas poznajemo počinje uglavnom u 2. milenijumu prije nove ere u tekstovima sa ploča pisanih klinastim pismom. Ovu, za tadašnje doba naprednu “nauku“ kasnije preuzimaju i prilagođavaju antički Grci. Dalje prelazi na istok i ulazi u islamski svijet kao dio helenističke tradicije, da bi se onda ponovo vratila u evropsku kulturu tokom srednjeg vijeka. Ni kineska kultura nije bila imuna na astrologiju, čak je u novije vrijeme popularna i u mas medijima zapadnog svijeta.

Tokom najvećeg dijela svog postojanja, astrologija je smatrana za akademsku disciplinu ili nauku, da bi tek u 17. vijeku izgubila taj zvanični status i značaj. Što zbog kopernikanskog sistema koji je razbio geocentrični pogled na svijet (koji je osnov astrologije), što zbog napretka nauke uopšte. Ipak, kao i još neke oblasti koje su danas jasno označene kao kvazinauke, imale su bitnu ulogu i usmjerile su neke naučne discipline u pravom smjeru. Vjerovanje da nebeska tijela utiču na našu subinu, motivisalo je ljude tokom istorije da dosta vremena provode gledajući u noćno nebo i izrađuju pažljive i vrlo precizne zapise. Oni su smatrali da će samim tim predviđanja biti preciznija, pa su ta njihova zapažanja imala vrlo korisne, iako nenamjerne posledice u astronomiji. Kod Vavilonaca je ovo dovelo do nekih novih otkrića u geometriji, a u antičkom dobu su se razvili i neki precizni astronomski ručni instumenti zahvaljujući tim saznanjima. Slična preteča hemiji je bila alhemija. U alhemijskim laboratorijama se nikad nije dobilo ono što su zapravo htjeli ali su slučajno otkrivani neki nepoznati elementi i jedinjenja.

Zodijak, što bi se sa grčkog prevelo kao životinjski krug predstavlja zamišljeni prsten na nebeskoj sferi kojim se prividno kreće Sunce gledajući sa Zemlje. Dok se Zemlja u stvarnosti okreće oko Sunca, djeluje da se pozadina iza Sunca mijenja, pa tako Sunce prolazi kroz dvanaest znakova modernog horoskopa. Samo što nije dvanaest. I tu leži jedan od glavnih problema koje ima horoskop.

Sunce prividno prolazi kroz trinaest sazvežđa jer je iz horoskopa izostavljen Zmijonoša. Sazvežđe Zmijonoše leži između Škorpije i Strijelca, međutim iz nekog razloga ga nema prilikom tumačenja “sudbine” ljudi koji su rođeni u tom periodu. Pretpostavka je da su Vavilonci podijelili onaj pomenuti krug od 360 stepeni na jednake djelove od po 30 i tako dobili dvanaest perioda, odnosno dvanaest lunarnih ciklusa. Trinaesti znak se tu jednostavno nije uklapao iako im je bio poznat.

No, ni sa ovih dvanaest stvari nisu posložene kako treba. Po horoskopu, svi zodijački periodi traju skoro jednako, 29, 30, 31 ili 32 dana. U stvarnosti, ova sazveđža nemaju isti geometrijski oblik te Sunce ne prolazi baš tako jednako kroz svaki od njih. Recimo, sazvežđe Djevice traje 44 dana, Bika i Ribe 38 dana, a sa druge strane Škorpija traje samo 7 dana ili recimo Rak traje 21 dan. Ovo stvarno stanje na nebu u masovno popularni horoskopski kalendar pravi potpunu pometnju, pa onaj znak koji ste zapravo mislili da jeste uopšte ne mora biti taj jer je neko nekad sve ovo pojednostavio i aproksimizovao. I nije samo trinaesto sazvežđe problem, od vavilonskog vremena za tih par hiljada godina ostalih dvanaest se pomjerilo za nekoliko dana, pa čak i da zanemarimo trinaesto i da im je zaista jednako trajanje opet bi imali drugačije datume postojećih dvanaest znakova. Ovo se dešava usled kolebanja ose rotacije Zemlje i pojave o kojoj je bilo riječi u jednoj od prethodnih kolumni Milankovićevi ciklusi (kao link) i koja se zove precesija. Usled ovoga, za par stotina godina ekliptika više neće prolaziti kroz Škorpiju već će uključivati sazvežđe Orion. Slično tome, Sjevernjača (latinski Polaris) neće pokazivati sjever za nekih 12 000 godina već će orjentir biti zvijezda Vega.

Nepodudaranje astrologije sa modernom naukom se tu ne završava. Iako je geocentrični pogled na svijet, onaj u kom je Zemlja centar svega i sve se okreće oko nas, odbačen još prije četiri vijeka, u astrologiji je temelj i srž cijele priče i danas. Krilatica “retrgogradni Merkur” je što iz šale, što iz zbilje ušla u svakodnevni govor i predstavlja odličan izgovor za loše stvari koje se dešavaju. Ovo potiče iz perioda kad se retrogradno kretanje planeta pripisivalo nekom lošem događaju, a zapravo se planeta samo prividno kreće unazad jer: okreće se oko Sunca, ne oko nas.

Gravitacioni uticaj ostalih planeta na Zemlju postoji, međutim, gravitacioni uticaj ostalih planeta na čovjeka na Zemlji je praktično nikakav. Ovo prozilazi iz Njutnovog zakona gravitacije koji kaže da gravitacija zavisi od dvije stvari: mase dva tijela i njihove udaljenosti. Takođe kaže i da udaljenost mnogo više utiče nego same mase. Sila kojom Zemljina gravitacija privlači čovjeka od 50 kg koji stoji na njenoj površini je oko 500 njutna. Ako uzmemo Sunce za poređenje, ono ima 333 000 puta veću masu od Zemlje, ali je daleko 150 miliona kilometara pa je njegov gravitacioni uticaj na čovjeka na Zemlji samo 0.06% gravitacionog uticaja koji Zemlja ima na čovjeka. Gravitacioni uticaj od strane Mjeseca je još manji usled kombinacije mala masa-velika udaljenost i iznosi tek  0.00035%, a najveća planeta u Sunčevom sistemu – Jupiter, kada je najbliža Zemlji ima uticaj od svega 0.0000037% uticaja koji na čovjeka vrši Zemlja. Ako bi doktor koji vrši porađaj bio malo pozamašniji, sa nekih 100 kg (radi lakšeg računanja) on bi samim tim imao 10 puta veći gravitacioni uticaj na bebu u odnosu na uticaj koji planeta Mars ima u tom momentu. Dakle, kreatale se planete uobičajeno ili retrogradno, matematika i fizika su neumoljive, to apsolutno nikako ne utiče na pojedinca na Zemlji.

Čak i ako zanemarimo ono što je Njutn definisao još u 17. vijeku i uzmemo da planete ipak imaju uticaj, interesantno je da se planete Uran, Neptun i bivša planeta Pluton veoma rijetko sreću u astrologiji, iz prostog razloga što su otkrivene u skorije vrijeme. Veoma mala zastupljenost u „proricanju“ je prisutna i usled nemogućnosti lociranja ovih nebeskih tijela bez teleskopa, za razliku od ostalih koje su se mogle vidjeti golim okom. Da ne pominjemo to što se u proračun ne uzimaju brojne patuljaste planete (Eris je veličine Plutona) brojni asteroidi ili komete koji znaju prići jako blizu Zemlji, a sličnog su sastava kao planete. Ako na naše sudbine utiču nebeska tijela bez obzira na udaljenost, onda bi u kalkulaciju morali ubaciti i preko 5000 vansolarnih planeta koje su otkrivene do sada, što dodatno pojačava besmisao ovakvih proračuna.

Nabrajajući sve ove činjenice koje astrologiji ne idu u prilog, ostaje pitanje kako je uopšte preživjela sve te hiljade godina i opstala do današnjeg dana. Vavilonsko učenje o nebu se proširilo prvo po antičkičkom svijetu i rimskom carstvu pa je izdržalo pojavu i judaizma, hrišćanstva i islama. Očigledno je čovjekova potreba da zna svoju budućnost i za šta je predodređen, te koja je njegova uloga na ovom svijetu, bila jača čak i od neospornih činjenica koje su govorile da je to prevaziđeno učenje.

No, astrologiju stoga treba posmatrati kao jednu etapu, kao jednu kariku u evoluciji nauke do današnjeg doba. Razumljivo je šta je astrologija značila u Vavilonu i zašto je došlo do njenog uspona, ali je manje razumljivo da opstaje i danas, nekoliko hiljada godina kasnije, uz sva moguća nova saznanja. Vavilonske greške i pogrešne pretpostavke su opravdane – mehanika kretanja nebeskih tijela i neki prirodni zakoni su bili nepoznati do prije nekoliko vjekova. Danas, znanja koja ruše temelje astrologije se dobijaju već u osnovnoj školi.

Ipak, astrologija je i dalje živa i svakodnevno napada sa radio stanica, portala, društvenih mreža i usled evolucije u formi nešto manje kroz štampane medije. Izrade natalnih karti, vidoviti voditelji TV emisija, web astrolozi na društvenim mrežama su svakodnevna pojava i naročito dolaze do izražaja u primitivnijim, manje upućenim i manje obrazovanim društvima. Razni problemi u životu, loše zdravlje, siromaštvo su neki od najčešćih razloga za bjekstvo od racionalnog u neki mistični i svijet sujevjerja. Ili jednostavno neprihvatanje odgovornosti za svoj život, te prebacivanje odgovornosti na neku već predodređenu sudbinu.

Da se radi o ozbiljnim ciframa govori i podatak da je u 2021. godini astrološko tržište nosilo 12.8 milijardi dolara sa procjenom da će do 2031. godine dostići 22.8 milijardi dolara. Ovako jak biznis se oslanja na pojavu koja je poznata kao pristrasnost potvrde i u suštini predstavlja fenomen iz psihologije koji kaže da pojedinci ocjenjuju kao veoma tačne lične opise i analize ličnosti koji su uopšteni i mogu se odnositi na veliki broj ljudi (dnevni horoskop je isti za 650 miliona ljudi na planeti). Današnji glavni igrači na tržištu su uglavnom američke kompanije koje izrađuju softvere koji generišu milionske prihode. I astrologija se digitalizovala i sada se usluge nude preko Zoom aplikacije, video poziva ili striminga ne bi li se dobacilo do što većeg broja korisnika. S obzirom da je za astrološke usluge potrebno jako puno podataka od korisnika, sve je češća i prodaja ličnih informacija korisnika trećim stranama što svakako predstavlja dodatni problem. Same natalne karte i horoskope ne prave ljudi već su generisani od strane AI softvera. Bilo kako bilo, najveći broj ljudi koji samo pročitaju dnevni horoskop radi to više iz zabave, no, jednaka zabava bi bila pročitati i sastav tečnosti za pranje stakla, uz ogradu da ovo drugo možda ipak ima više uticaja na naš život.

Mišljenja i stavovi objavljeni u rubrici "Kolumne" nijesu nužno i stavovi redakcije Portala RTCG.