Radio Slobodna Evropa

Balkan i nova ruta za šverc kokaina preko Afrike

Organizovane kriminalne grupe čiji su članovi porijeklom iz država Zapadnog Balkana koriste novu rutu za krijumčarenje kokaina iz Latinske Amerike do Evrope – preko država Zapadne Afrike.

Na to su ukazali istraživači Globalne inicijative protiv transnacionalnog organizovanog kriminala (GI) u izvještaju objavljenom u septembru. 

Saša Đorđević, koautor izvještaja, za Radio Slobodna Evropa (RSE) kaže da se fokus organizovanih kriminalnih grupa sa Zapadnog Balkana pomjerio sa direktnog transporta na rutu preko Zapadne Afrike, između ostalog, zbog povoljnog geografskog položaja — na sredini između Latinske Amerike, gdje se kokain proizvodi, i tržišta u Evropi, gdje se transportuje. 

Izvještaj je sačinjen na osnovu 70 intervjua sa istraživačkim novinarima, predstavnicima policija i tužilaštava, akademicima, zvaničnicima i zaposlenima u privatnom sektoru u pomorskim lukama i aerodromima, akterima uključenim u trgovinu kokainom, korisnicima opojnih droga i zdravstvenim radnicima u državama Zapadnog Balkana, Latinske Amerike i Zapadne Afrike. 

„Od 2019. pa do 2024. godine policije, prije svega u Evropskoj uniji, fokusirale su se na zapljene kokaina koje dolaze direktno iz, na primjer, Ekvadora u Holandiju, a ne idu preko nekih tranzitnih ruta.“ 

Đorđević ukazuje da su organizovane kriminalne grupe sa Zapadnog Balkana učvrstile svoje prisustvo u obalskim državama Zapadne Afrike. Među njima su Sijera Leone, Senegal, Gvineja Bisao, Gvineja i Gambija. 

Na saznanja o korišćenju rute preko Zapadne Afrike ukazuje i EUROPOL, evropska agencija za sprovođenje zakona. 

„Najistaknutije kriminalne mreže imaju svoje predstavnike (posrednike, a ponekad čak i čitave ćelije), raspoređene u zemljama porijekla u Južnoj Americi ili u logističkim centrima (u Zapadnoj ili Južnoj Africi)“, naveli su u EUROPOL‑u u odgovoru na upit RSE. 

Dodaju da je formirana posebna operativna grupa kako bi odgovorila na prijetnju koju predstavlja organizovano krijumčarenje narkotika. Ta grupa, kako su naveli, okuplja države Zapadnog Balkana, Evropske unije i cijelog svijeta, kako bi mogla da cilja kriminalne mreže.

Organizovane kriminalne grupe sa Zapadnog Balkana su, u međunarodnim organizacijama poput EUROPOL‑a i INTERPOL‑a, označene među ključnim za krijumčarenje kokaina iz država Latinske Amerike, poput Brazila, Kolumbije i Ekvadora do tržišta u državama, prije svega Zapadne Evrope, poput Holandije. 

„Ovaj uticaj se nije pojavio preko noći i on je rezultat tri decenije razvoja kriminalnih grupa sa Zapadnog Balkana, koji ih je danas pozicionirao kao veoma uticajne igrače u globalnom lancu snabdijevanja kokainom.“ 

Nova ruta za krijumčarenje kokaina, prema riječima Đorđevića, predstavlja dodatni izazov, jer organizovane kriminalne grupe sa Zapadnog Balkana države Zapadne Afrike koriste i kao mjesta za skladištenje droge, što im kasnije olakšava distribuciju i transport. 

Pozicioniranje u tim državama, kao i u slučajevima država Latinske Amerike i Evrope, kriminalnim grupama sa Zapadnog Balkana omogućava korupcija. 

„Oni nemaju podršku svih članova lokalne vlasti. Organizovani kriminal, pa i ovaj koji dolazi preko Zapadne Afrike, jednostavno ne može da funkcioniše bez ljudi koji su podložni korupciji, a rade na tim ključnim pozicijama, prije svega, u lučkoj bezbjednosti, u carini, u policiji“, pojašnjava Đorđević. 

Do uspostavljanja te rute, dodaje, došlo je i zbog povećane potražnje za kokainom u Evropi, prije svega na tržištu Zapadne Evrope. 

To pokazuju podaci o koncentraciji ostataka kokaina u otpadnim vodama velikih evropskih gradova koje prikuplja Agencija Evropske unije za droge (EUDA). 

U izvještaju objavljenom u junu 2025. navodi se da su ostaci kokaina u komunalnim otpadnim vodama povećani u 39 od 72 grada za koje postoje podaci, kao što su Brisel, Antverpen, Maribor, tokom 2023. i 2024. godine. 

Kokain je, poslije kanabisa, druga najčešće korišćena ilegalna droga u Evropi, navodi EUDA, a u periodu od samo tri godine količina zaplijenjenog kokaina u Evropskoj uniji se udvostručila. 

Sve države Zapadnog Balkana sarađuju sa EUROPOL‑om na suzbijanju šverca kokaina. 

Organizovane kriminalne grupe sa Zapadnog Balkana su u izvještaju GI podijeljene, prema jeziku kojim se služe — na one koje govore slovenske jezike i one koje se služe albanskim jezikom. 

Odlike organizovanog kriminala, međutim, jesu da su multinacionalne, a u izvještaju se navodi da dolazi do saradnje između različitih grupa, odnosno članova tih grupa iz različitih država Zapadnog Balkana. 

Đorđević ocenjuje da je saradnja policija i tužilaštava u regionu u suzbijanju krijumčarenja kokaina mnogo bolja, ako se to radi uz posredovanje međunarodnih organizacija. 

„Uz posredovanje EUROPOL‑a, saradnja mnogo bolje funkcioniše, pogotovo u onim slučajevima koji nisu politički osjetljivi. Međutim, saradnja je nešto slabija, ako su slučajevi politički osjetljivi.“ 

Kao najveće izazove u saradnji, navodi, između ostalog, da je fokus istražnih organa na zapljenama, a ne na tokovima novca. 

„Drugo, uticaj aktivnosti da se smanji potražnja, u smislu prevencije, je minimalan i uopšte mnogo manje se razgovara o smanjenju potražnje. Više se govori i to uvijek bombastično kada se desi neka zapljena“, kaže Đorđević. 

Treći izazov, dodaje, je to što u državama Zapadnog Balkana ima veoma napretka u oduzimanju imovine stečene kriminalom. 

„A to je, na neki način, jedan od glavnih alata za sprječavanje i suzbijanje organizovanog kriminala“, zaključuje Đorđević. 

Srbija

Aktivnosti državljana Srbije, prema izvještaju Globalne inicijative protiv transnacionalnog organizovanog kriminala, zabilježene su u Gvineji, Senegalu i Sijera Leoneu. 

Državljanin Srbije Miroslav Starčević označen je u izvještaju kao vođa grupe koja je koristila Sijera Leone kao čvorište za skladištenje kokaina i pakovanje u kontejnere.

Grupa koju on vodi u izvještaju se dovodi u vezu sa kavačkim kriminalnim klanom, porijeklom iz Crne Gore. 

Kavački i škaljarski klan nastali su u Crnoj Gori; riječ je o dva zaraćena kriminalna klana, u čijim sukobima je od 2014. godine život izgubilo više od 60 osoba. 

Protiv Starčevića se u Javnom tužilaštvu za organizovani kriminal vode dva postupka. U jednom postupku je istraga u toku, što se tiče drugog postupka u toku je glavni pretres, naveli su u tom tužilaštvu u odgovoru na zahtjev za pristup informacijama od javnog značaja. 

U izvještaju Globalne inicijative među akterima porijeklom iz Srbije pominju se Goran Nešić, kao jedan od prvih brokera za srpske i crnogorske organizovane kriminalne grupe u Zapadnoj Africi. 

Goran Nešić je uhapšen u Brazilu 2011. godine. Sedam godina kasnije izručen je Srbiji, gdje je i osuđen na osam godina zatvora.

Nakon hapšenja Gorana Nešića u Brazilu, posao je, kako se navodi u izvještaju, nastavio njegov sin Aleksandar Nešić. On je takođe uhapšen u Brazilu, u oktobru 2023. godine.

Kako su naveli u Tužilaštvu za organizovani kriminal, protiv njega je donijeta presuda po zaključenom sporazumu o priznanju krivice iz novembra 2019. 

Ministarstvo unutrašnjih poslova Srbije nije do zaključenja teksta odgovorilo na pitanja RSE o tome da li i kakva saznanja imaju o učešću državljana Srbije u krijumčarenju kokaina preko Zapadne Afrike, kao i da li policija Srbije sarađuje na tim slučajevima sa nadležnim institucijama afričkih država.

 Bosna i Hercegovina

U izvještaju se navodi da grupa povezana sa škaljarskim klanom koju vodi državljanin Bosne i Hercegovine koristi Gran Kanariju (ostrvo u Španiji) kao glavno distributivno središte za direktne rute od Brazila i Zapadne Afrike, uključujući Gvineju Bisao i Sijera Leone.

Kao ključna figura u međunarodnom krijumčarenju droge u izvještaju se pominje Edin Gačanin, za kojeg se navodi da je porijeklom iz BiH, ali ima holandsko državljanstvo.

Dostupni podaci, prema izvještaju Globalne inicijative, ukazuju na to da Gačanin imao operacije u više afričkih zemalja, naročito u Južnoj Africi.

Gačanin, uhapšen u Dubaiju 2023, osuđen je u odsustvu za krijumčarenje velikih količina narkotika u Evropu iz Kolumbije, Perua i Ekvadora. Nalazi se i na listi sankcija Sjedinjenih Američkih Država (SAD), koje su ga označile kao vođu kartela „Tito“ i „Dino“.

U aprilu 2025. u BiH je u saradnji sa EUROPOL‑om uhapšeno 23 osobe, koje se dovode u vezu sa Gačaninom. Riječ je o visokim zvaničnicima policijskih agencija i institucija za sprovođenje zakona koji se sumnjiče za krivična djela organizovanog kriminala, pranja novca, neovlašćen promet opojnim drogama, zloupotrebu službenog položaja ili ovlaštenja i primanje poklona.

U izvještaju Globalne inicijative pominje se i državljanin BiH, pripadnik škaljarskog kriminalnog klana, koji je navodno koristio Gvineju Bisao i Sijera Leone kao mjesta za skladištenje i nekontejnerizovane pošiljke dalje do Kanarskih ostrva, koja su služila kao distributivni centar za preprodaju narkotika uglavnom evropskim kupcima.

Dodaje se da uprkos crvenoj poternici INTERPOL‑a koju je izdala Belgija, napori za njegovu ekstradiciju „su otežani zbog sticanja turskog državljanstva“.

MUP Bosne i Hercegovine do zaključenja teksta nije odgovorio na pitanja RSE o tome da li i kakva saznanja imaju o učešću državljana BiH u krijumčarenju kokaina preko Zapadne Afrike.

U periodu od početka 2021. zaključno sa 3. septembrom 2025. Sud BiH donio je 37 pravosnažnih presuda za krivično djelo Neovlašćen promet opojnim drogama, podaci su koje je sud dostavio u odgovoru na pitanja RSE.

Crna Gora

Porijeklom iz Crne Gore, kavački i škaljarski klan, prema podacima iz izvještaja, imaju operacije u Sijera Leoneu i Senegalu.

Aktivnosti kavačkog klana se, prema izvještaju, povezuju sa lukama u Brazilu i Sijera Leoneu, sa posrednicima koji nadgledaju logistiku iz Fritauna.

Kao glavni akter za operacije kavačkog klana u Zapadnoj Africi, označen je Radoje Zvicer, dok škaljarski klan uglavnom operiše preko saradnika iz Bosne i Hercegovine i Albanije.

Među ključnim zemljama porijekla odakle se kokain transportuje u Evropu je brazilska luka Santos.

U novembru 2024. na zahtev austrijskih vlasti, EUROPOL je ažurirao potjernicu za Zvicerom, za kojeg se vjeruje da predvodi kavački klan, kriminalnu organizaciju specijalizovanu za krijumčarenje kokaina.

Specijalno državno tužilaštvo Crne Gore otvorilo je u januaru 2025. istragu protiv Radoja Zvicera i još 12 pripadnika kavačkog kriminalnog klana, koje sumnjiči za ubistvo Rista Mijanovića novembra 2020.

Zviceru se od 2020, kada je teško ranjen u Kijevu, gubi svaki trag. U evropskim dokumentima se ističe da se služio sa najmanje 15 lažnih identiteta.

MUP Crne Gore do zaključenja teksta nije odgovorio na pitanja RSE o eventualnim saznanjima o učešću crnogorskih državljana u krijumčarenju kokaina iz Latinske Amerike do Evrope preko država Zapadne Afrike.

Odgovor je izostao i od nadležnog suda i tužilaštva, od kojih je RSE tražio podatke o broju potvrđenih optužnica i pravosnažnih presuda za krijumčarenje narkotika od 2021. zaključno sa 2025. godinom.

Sjeverna Makedonija

Državljani Sjeverne Makedonije u izvještaju GI pominju se kao dio kriminalnih grupa koje govore albanski jezik.

MUP Sjeverne Makedonije je u odgovoru na pitanja RSE naveo da su njihovi državljani, kao članovi međunarodnih organizovanih kriminalnih grupa, uključeni u organizaciju nabavke i transporta kokaina iz zemalja porijekla, Južne Amerike, do Evrope.

„MUP i službe za borbu protiv nedozvoljene trgovine drogom imaju uspostavljenu odličnu saradnju sa zemljama iz regiona i EU i ista se odvija preko INTERPOL‑a, EUROPOL‑a, ili bilateralnih kontakata“, naveli su u MUP‑u Sjeverne Makedonije.

Prema podacima koje je na upit RSE dostavio Krivični sud u Skoplju, u periodu od 2021. zaključno sa 2025. godinom, doneto je 257 pravosnažnih presuda za stvaranje ili učešće u organizovanoj kriminalnoj mreži za trgovinu narkoticima.

Od 257 presuda, većina ih je osuđujuća sa kaznama zatvora od tri do deset godina, 28 presuda su bile ili oslobađajuće ili sa izrečenim uslovnim kaznama, dok je u 10 presuda donijeto rješenje o proterivanju stranih državljana iz Sjeverne Makedonije.

Kosovo i Albanija

Kriminalne grupe koje govore albanski, prema izvještaju GI, čine pojedinci iz Albanije, Kosova, Sjeverne Makedonije i Crne Gore, zajedno sa saradnicima drugih nacionalnosti.

„Te grupe u Ekvadoru izgradile značajno transportno čvorište tokom protekle decenije uspostavljajući blisku saradnju sa lokalnim bandama i dobijanjem pristupa lukama“, navodi se u izvještaju.

Dodaje se da su se takođe od 2019. godine „ukorenili“ u Brazilu, povezujući kriminalne grupe sa rutom preko Zapadne Afrike. Njihove aktivnosti zabilježene su u Gambiji, Gvineji, Sijera Leoneu i Senegalu.

Sarađuju sa brazilskom kriminalnom organizacijom PCC (Primeiro Comando da Capital), koja se u izvještaju navodi kao „ključni partner“ za organizovane kriminalne grupe sa Zapadnog Balkana.

U izvještaju se navodi da su albanske carinske vlasti potvrdile da izvoz iz Zapadne Afrike ne smatraju visokorizičnim i da podleže znatno manjem nadzoru od onog iz Latinske Amerike, posebno Ekvadora, a pažnja organa za sprovođenje zakona posvećena je ograničenoj albanskoj kriminalnoj operaciji u Zapadnoj Africi.

RSE je pitanja u vezi sa učešćem organizovanih kriminalnih grupa u krijumčarenju kokaina preko Zapadne Afrike poslao nadležnim institucijama u Gvineji Bisao, Sijera Leoneu i Gambiji. Međutim, do zaključenja teksta odgovor nije stigao.