Priredio: M.V.

Mehanizam na TVCG: Od Grupe "Amerika", Šarića do kotorskih klanova

Organizovane kriminalne grupe iz regiona kupuju kilogram kokaina u Kolumbiji između 2.000 i 5.000 eura i taj kokain prodaju u Evropi između 25.000 i 55.000 eura. Imaju troškove transporta, distribucije i tako dalje ali su profiti nenormalno veliki jer oni ne krijumčare jedan kilogram, to su više stotina kilograma ili više tona kokaina, kazao je u emisiji TVCG "Mehanizam - Putevi droge", Saša Đorđević, viši analitičar Globalne inicijative protiv transnacionalnog organizavanog kriminala.

Kako je navedeno u emisiji, krvavi raspad Jugoslavije devedesetih obilježili su oružani sukobi, jačanje nacionalizma, hiljade mrtvih, milioni raseljenih. Sankcije, izolacija i slom ekonomije stvorili su idealan prostor za procvat organizovanog kriminala. U haosu bez zakona, rađa se bratstvo u zločinu. 

Međunarodni embargo koji uvodi Savjet bezbjednosti UN omogućava kriminalcima da se obogate dok veći dio građana živi u siromaštvu. Crno tržište postaje jedini izvor prihoda, šverc je u interesu države, a u nekim slučajevima ga država sama organizuje.

Novinar Tufik Softić ističe da je zavladalo potpuno siromaštvo.

"I ja sam sada ubijeđen da su svi ti švercerski poslovi bili državni projekti. U to sam definitivno siguran da su bili državni projekti. Tako da mislim da i šverc droge je bio državni projekat", kaže Softić. 

Kako je naveo Šemso Dedeić, bivši načelnik policije u Rožajama, ogromne količine cigareta su vojnim kamionima prebacivali iz Crne Gore prema Srbiji.

"Mi nijesmo imali pravo da zaustavljamo vojne kamione. Vojne kamione može da zaustavi samo vojna policija", navodi Dedeić. 

Crnogorska vlada u tom periodu zarađivala je 700 miliona dolara godišnje od trgovine cigaretama, najviše u Italiji dok je preko Skadarskog jezera organizovan ozbiljan šverc nafte između Albanije i Crne Gore, rezultati su analize Centra za proučavanje demokratije iz 2002.godine.

Softić navodi da su Kosovo, Makedonija, jedan dio Makedonije i Albanija bili distributivni centar za sve vrste šverca.

"I ako bih vam rekao da je u svakom trenutku na tom prostoru bilo spremno za transport sedam tona heroina,  prema zapadu, onda sam sve rekao. To se mjerilo milijardama", rekao je novinar Softić.

Albanski novinar Artan Hodža kaže da smo imali dokazanu saradnju između albanskih i crnogorskih kriminalnih organizacija u vezi sa kanabisom koji su albanske grupe obezbjeđivale i prodavale u Crnoj Gori, naročito tokom turističke sezone da bi popunili veliko tržište na crnogorskoj rivijeri.

"Ali i za snabdijevanje Podgorice. Kasnije je saradnja između kriminalnih organizacija nastavljena razmjenom ubica za određene obračune", podvukao je Hodža.  

Pojedinci koriste rat da steknu moć a tamo gdje se granice ruše, uspostavljaju se nove - narko-granice.

Milutin Popović, glavni policijski inspektor u crnogorskom odsjeku za borbu protiv droge navodi da članovi kriminalnih grupa definitivno ne poznaju granice.

"Kriminalci definitivno ne poznaju religiju, vjeru, naciju. Granice za njih ne postoje", cijeni Popović. 

Portparol Specijalnog državnog tužilaštva Crne Gore tužilac Vukas Radonjić naglašava da ono što je specifično za kriminalne organizacije u Crnoj Gori je da se one najbolje povezuju sa kriminalnim organizacijama iz regiona.

"Jer prije svega ne postoji ta jezička barijera. Jednostavno, radi se o ljudima koji lako komuniciraju i lako se dogovaraju a osim toga na Balkanu u zemljama bivše Jugoslavije, one velike Jugoslavije, to su još zemlje u tranziciji u kojima su državni organi slabi, pogotovo organi koji treba da se bave otkrivanjem krivičnih djela I učinioca, odnosno krivičnim gonjenjem", dodaje Radonjić. 

Balkanska ruta decenijama je poznata po švercu heroina iz Avganistana preko Turske, Zapadnog Balkana u Evropsku uniju. Globalna inicijativa za borbu protiv transnacionalnog organizovanog kriminala utvrdila je da heroin iz Turske prelazi u Bugarsku ili Grčku, prije nego što uđe u Sjevernu Makedoniju i Srbiju. Zatim se prenosi takozvanom centralno-evropskom rutom do Mađarske, Slovačke, Austrije i Švajcarske.

Heroin se takođe krijumčari u Italiju preko Sjeverne Makedonije i Kosova, a zatim preko Albanije i Crne Gore. Iz Srbije i Crne Gore, droga stiže u Bosnu i Hercegovinu, a zatim dalje u Hrvatsku i Sloveniju.

Fatjona Mejdini, direktorica Opservatorije za jugoistočnu Evropu, kaže u emisiji "Mehanizam" da kriminalne grupe ne prave podjele.

"Nije ih briga za etničku pripadnost, nije ih briga za religiju, jedino ih zanima profit. Svaki put kada mogu da povećaju zaradu, sarađivaće sa bilo kim", kazala je Mejdini.

Ona navodi da su crnogorske grupe prilično prisutne u Peruu, Ekvadoru, u tim zemljama djeluju nezavisno i odvojeno.

"Rade u malim ćelijama, svako ima svoju grupu i ne vole mnogo da se miješaju ili sarađuju. Ipak, pronašli smo neke slučajeve, posebno kada koriste rute koje nisu baš konvencionalne, pa im treba pomoć – tada sarađuju jedni s drugima. Na primjer, jedna od tih ruta je ruta za kokain koja ide iz Brazila do Zapadne Afrike, a onda do Evrope. To je ruta koju kriminalne mreže koriste kako bi dopremile kokain u Evropu", rekla je Mejdini.

Jačanje kriminalnih veza Zapadnog Balkana i Južne Amerike počinje dvijehiljaditih godina kada šverceri odlaze direktno u zemlje proizvođače kokaina radi nabavke.

Saša Đorđević rekao je da ono što je karakteristično, prije svega za kriminalne organizacije i Srbije i Crne Gore, jeste da su one najjače u balkanskoj kriminalnoj mreži.

"Odmah poslije toga dolaze Hrvati, ali tu su i Bosanci i Slovenci. I oni su se specijalizovali u posljednjih 20 godina. Imaju kontakte u Latinskoj Americi sa proizvođačima kokaina I onda su se vremenom od korišćenja mornara do današnjih korišćenja kontejnera i brodova specijalizovali za transport i za distribuciju kokaina ka Zapadnoj Evropi. Ali to nije jedina destinacija. Veoma često se koristi takođe i Azija a u posljednje vrijeme imamo i Australiju", ističe Đorđević. 

Pionir u uvođenju regiona u trgovinu kokainom bila je takozvana Grupa "Amerika" kriminalna organizacija nastala u Sjedinjenim Američkim Državama, a činili su je emigranti iz bivše Jugoslavije. Još sedamdesetih I osamdesetih godina stiče značajnu ulogu kroz saradnju sa irsko-američkim kriminalnim grupama i italijanskim mafijaškim porodicama, poput Gambino klana. Dvojica najvažnijih aktera Mileta Miljanić suočava sa federalnim optužbama u SAD a Zoran Jakšić izdržava kaznu od 25 godina zatvora u Peruu zbog međunarodnog krijumčarenja kokaina. U međuvremenu je, prema zvaničnim tvrdnjama, preminuo.

Od kraja devedesetih do danas, organizacija se povezuje sa zapljenama tona kokaina u Južnoj I Sjevernoj Americi, Evropi i Africi. Uprkos istragama i osuđujućim presudama protiv mnogih članova grupe širom svijeta – uključujući navodne vođe Miletu Miljanića i Zorana Jakšića – ta grupa se i dalje smatra jednom od najistaknutijih kriminalnih organizacija koje djeluju u i iz regiona Zapadnog Balkana.

Druga je Šarićeva grupa koja nosi ime po svom vođi, Darku Šariću, jednom od ključnih kraljeva kokaina na Balkanu. Počevši od skromne kriminalne prošlosti, Šarić je 2005. godine postao moćan igrač na tržištu, organizujući transport tona kokaina iz Južne Amerike u Evropu. U oktobru 2009. godine, urugvajska policija zaplijenila je više od dvije tone kokaina s jahte pod britanskom zastavom naziva "Maui" u luci Santiago Vasquez, zapadno od Montevidea, glavnog grada Urugvaja.

Uhapšene su dvije osobe - jedan Urugvajac i jedan hrvatski državljanin. Njih dvojica bili su dio grupe koja je pokušala da prebaci kokain s jahte na veći brod čiji je cilj bila Zapadna Evropa. Međutim, teret je presretnut u sklopu policijske operacije kodnog naziva "Balkanski ratnik" - dugotrajne zajedničke operacije američke Uprave za suzbijanje droga (DEA), srbijanske obavještajne agencije (BIA) te policije u Urugvaju i Argentini. Istog dana uhapšene su tri osobe optužene za učestvovanje u krijumčarenju, a uslijedio je niz hapšenja širom Srbije. Neki od osumnjičenih bili su osuđeni kriminalci od prije poznati vlastima.

Nakon višegodišnjeg bjekstva, Darko Šarić se predao, a 2018. godine osuđen je na 15 godina zatvora, ali je 2021. prebačen u kućni pritvor. Već 2022. ponovo je uhapšen, ovog puta zbog novih optužbi za krijumčarenje kokaina, ali i zbog sumnje da je planirao ubistvo svjedoka u procesu protiv njega.

Od Berne Malme, norveški šef policije u penziji, kaže da je kriminalno podzemlje na Balkan poznato po traženju novih područja, traženju drugih mjesta za obavljanje svojih aktivnosti van Zapadnog Balkana.

"I stoga su Crnogoraci bili ispred i takođe su uspostavili prve veze s Kolumbijom i Ekvadorom radi trgovine kokainom. Dakle, sada su vrlo dobro povezani zajedno s drugim zemljama Zapadnog Balkana. I ova trgovina iz Ekvadora i Latinske Amerike zapravo se jako povećala zahvaljujući  Crnogorcima, Albancima i drugima koji sada dominiraju tržištem u Ekvadoru", rekao je Malme. 

Kotorski klan osnovan je 2010. ali četiri godine kasnije dolazi do raskola zbog neuspjelog posla u Španiji pa od njega nastaju Škaljarski I Kavački klan.

Vođa škaljarskog navodno je Igor Vukotić koji je pobjegao iz zatvora u Brazilu, a kavačkog Radoje Zvicer, takođe u bjekstvu.

U Španiji, glavni inspektor Alberto Morales Plaza, načelnik Centralne brigade za podoficire, kaže da je nestanak 220 kilograma iz sjeverne luke u Valensiji, logično, imao brojne posljedice — obično ovakve situacije budu praćene ubistvima.

Đorđević kaže da oba klana imaju nešto više od 200 članova i te grupe su dosta nasilne.

"Ali ne u smislu borbe za teritoriju jer je taj sukob koji je počeo između Kavačkog i Škaljarskog klana 2014. godine na neki način nije više samo zbog profita, zbog biznisa. Ima i ličnih odnosa zato što su se pojedina ubistva i dešavala, na primjer, ispred članova porodice, tako da je taj konflikt dosta dublji", rekao je Đorđević. 

Goran Radoman, navodno, jedan od članova grupe, te 2014. označen je kao krivac za nestanak više od 200 kilograma kokaina u Valensiji. U februaru 2015. ubijen je u zasjedi na Novom Beogradu. Ubica je ispalio najmanje 25 metaka iz kalašnjikova. Nekoliko sati prije incidenta na automobile Radomanovog najboljeg prijatelja Milana Vujotića bačena je bomba. To je pokrenulo seriju nasilnih incidenta u maniru "oko za oko, zub za zub” u Kotoru, Budvi i Podgorici ali I širom svijeta.

Goran Đuričković, navodno član škaljarskog klana, ubijen je dvadeset sedmog oktobra 2015. iz snajpera sa zidina Starog grada u Budvi. Sumnja se da je ubica Srđan Popović iz Bosne i Hercegovine. On je u avgustu 2017. uhapšen u Gracu, u Austriji.

Nasilje se zatim prelilo iz Crne Gore u Srbiju. Prekretnica je najverovatnije bilo ubistvo Aleksandra Stankovića, vođe navijača Fudbalskog kluba Partizan u oktobru 2016. godine. Srpski ministar policije Nebojša Stefanović tada proglašava rat protiv lokalne mafije - mada su pojedinci sumnjali da je reakcija države bila selektivna.

Stevan Dojčinović, urednik portala “Krik”, navodi da u jednom trenutku bude jak u Crnoj Gori, recimo, Kavački klan, onda oni malo propadnu, i pojača se Škaljarski.

"Ovdje u Srbiji su druge kriminalne grupe u pitanju. Ali bez obzira ko je u tom trenutku jači ili ne, prije tri godine je bio Belivuk dominantan u Beogradu a sada je Luka Bojović. To je manje bitno jer oni će tu da se rotiraju. Ono što je tu ključno da mi imamo suštinski vlade koje praktično imaju potrebu da održavaju te kriminalce, sa bilo kim da sarađuju. To je nešto što suštinski postoji već decenijama I do ovog trenutka nije napravljen veliki korak", kazao je Dojčinović. 

Kotoranin Igor Vukotić, navodno vođa „škaljarskog klana“, godinama je nedostupan istražnim organima, koji ga terete za više teških krivičnih djela. Između ostalog, sumnjiči se da je dio kriminalne grupe koja je pripremala brojne likvidacije. Optužen je i za ubistvo Šćepana Roganovića, koji je u februaru 2020. likvidiran u Herceg Novom. Igor Vukotić rođeni je brat Jovana Jovice Vukotića, koji je slovio za nekadašnjeg navodnog vođu „škaljarskog klana“. Ubijen je 8. septembra 2022. u Istanbulu. U krvavom ratu između „kavčana“ i „škaljaraca“, koji je odnio preko desetine žrtava, 20. aprila 2019. u kotorskom naselju Dobrota, ubijen je i Vesko Vukotić, otac Jovana i Igora Vukotića.

Radoje Zvicer, novodni vođa kavačkog kriminalnog klana iz Crne Gore, godinama se nalazi na nepoznatoj lokaciji za policiju koja za njim traga zbog brojnih krivičnih djela sa kojima se povezuje. Na sajtu eumostwanted, ispod njegove fotografije piše: „Pažnja! Zvicer je opasan i može biti naoružan“.

Godinama se služio falsifikovanim dokumentima, pa se predstavljao kao Josip Babić, Dragan Gojković, David Grepo, Ferenc Karoly, Davor Lang, Željko Papić, Slobodan Zec, Leos Salonikios. Međutim, krivična djela zbog kojih je Radoje Zvicer „zaradio“ pažnju policajaca širom svijeta, daleko su veća od falsifikovanih dokumenata. Naime, kao vođa jedne od najopasnijih kriminalnih grupa u Evropi, Zvicer se povezuje sa brojnim likvidacijama. Rame uz rame sa Zvicerom, kao druga bitna figura u kavačkom klanu, navodi se i Slobodan Kašćelan.

Da se kraj rata između škaljaraca i kavčana ne nazire pokazuju likvidacije dvojice navodno pripadnika “kavačkog klana” u julu - Igora Nedovića u Podgorici i Filipa Kneževića u Barseloni.

Vođa kartela “Tito i Dino” je Edin Gačanin, državljanin Bosne I Hercegovine i Holandije. Označen je kao član tzv. "super-kartela", kako ga naziva Europol, koji je bio odgovoran za kontrolu otprilike trećine trgovine kokainom u Evropi. Pored “Tito i Dino” kartela, super klan je uključivao I irsku kriminalnu grupu Kinahan, holandsku Mocro mafiju, I italijansku Camorru. Zajedno su finansirali i koordinisali transport tona kokaina iz zemalja Južne Amerike ka Evropi, ali i dalje – u Afriku, Aziju i Australiju.

Edin Gačanin Tito, po posljednjim informacijama, nalazi se u Dubajiu.

Avdo Avdić, sarajevski novinar, smatra da je Tito zapravo ubijedljivo najveći kriminalac koji je ikad bio s ovih prostora.

"Svi ovi zviceri, almurde, škajarci, kavački klanovi, zemunski klanovi su ozbiljne kriminalne grupacije, ali super kartel Edina Gačanina Tita je gore", rekao je Avdić. 

Gačanin je 2023. godine stavljen na listu sankcija Ministarstva finansija Sjedinjenih Američkih Država. I američke vlasti ga smatraju jednim od 50 najvećih svjetskih narko-dilera.

Fatjona Mejdini u svom izvještaju ističe da su njegovi emisari u Južnoj Americi bili ključni u izgradnji njegove kriminalne mreže. Slao je lojalne članove iz Sarajeva, često komšije iz djetinjstva koji su dijelili strast prema borilačkim sportovima, naročito boksu i kik-boksu. Oni su upućivani u zemlje poput Perua, gdje su nadgledali kupovinu, skladištenje i otpremanje kokaina za Evropu. Međutim, dvojica njegovih ključnih saradnika, David Ćufaj i Smail Šikalo, uhapšeni su u Peruu – Ćufaj u januaru 2017., a Šikalo 2019. – dok su pripremali slanje velikih količina kokaina.

Ćufaj je uhapšen dok je nadgledao otpremu dvije tone kokaina, a hapšenje je izazvalo šok u Bosni i Hercegovini, jer je bio poznat kao obrazovan mladić bez prethodnog kriminalnog dosijea.

Avdić kaže da ima dokument prema kojem Edin Gačanin Tito tvrdi da živi u stanu od 30 miliona eura u  Dubajiju. Kaže da Ima 15 članova posluge, i sve to piše na Sky aplikaciji. 

"Ima kriminalnu grupaciju od koje je samo u 2017. godini, prema službenim podacima Američke agencije borbu protiv droge DEA, zapljenjeno, 15 tona kokaina", rekao je Avdić. 

Važan je i klan Kompanija Bello formiran 2010. godine. Ime je dobio po Europolovoj akciji iz 2020. Članovi su albanski kriminalci sa iskustvom širom Evrope. Za vođe se smatraju Eldi Dizdari uhapšen u Ujedinjenim Arapskim Emiratima, u međuvremenu pušten iz pritvora I Dritan Redžepi za koga se vjeruje da je iz zatvorske ćelije u Ekvadoru nabavljao kokain i organizovao logistiku. Iako je bio lider Kompanije Bello, Redžepi je nastavio da sarađuje i sa drugim mrežama, što mu je donijelo reputaciju nezavisnog i pouzdanog posrednika za brojne albanske organizacije.

Krajem 2021. godine dobio je kućni pritvor u Gvajakilu, ali je ubrzo nestao. Turske vlasti su 10. septembra objavile da je uhapšen u Istanbulu, a početkom ove godine izručen je Albaniji.

Prema podacima Europola danas u Evropskoj uniji I njenom okruženju djeluje više od 800 kriminalnih mreža. Polovina njih bavi se upravo švercom narkotika.

Milutin Popović, glavni policijski inspektor u odsjeku za borbu protiv droge, šef grupe za spečavanje i suzbijanje zloupotreba droga, ističe da po njihovoj procjeni u Crnoj Gori funkcioniše 11 kriminalnih grupa.

"Kao što sam rekao, te kriminalne organizacije, po procjeni, broje 30 članova, pa i više. Međutim, u Crnoj Gori postoje manje ćelije tih organizovanih kriminalnih grupa  u određenim opštinama i regijama", rekao je Popović.