K. J. [ RSE ]

Dugotrajni pritvor u Crnoj Gori – kazna prije presude

Sudovi u Crnoj Gori nemaju iste kriterijume po pitanju trajanja pritvora okrivljenih za organizovani kriminal.

Na diskrepancu u odnosu sudova u određivanju dužine pritvora za osumnjičene i optužene, ukazalo je Udruženje pravnika Crne Gore, koje smatra da pritvor u pojedinim slučajevima traje suviše dugo.

Predsjednik Udruženja Branislav Radulović kaže za Radio Slobodna Evropa (RSE) da su više puta upozoravali da pritvor ne može biti kazna nego mjera za obezbjeđenje prisustva okrivljenih u sudskim postupcima.

On navodi da se u tom cilju mogu koristiti različiti zakonski instituti.

"Stav Udruženja pravnika je da se u postupanju redovnih sudova javljaju određene anomalije koje jasno i precizno identifikuje Ustavni sud. U neposrednoj komunikaciji Ustavnog sa drugim sudovima trebalo bi eliminisati ovu devijaciju u sistemu", kaže Radulović.

U Ustavu Crne Gore je definisano da "trajanje pritvora mora biti svedeno na najkraće moguće vrijeme".

Pritvor se okrivljenom određuje zbog opasnosti od bjekstva, ponavljanja krivičnog djela ili sprječavanja uticaja na svjedoke.

Najduži pritvori koje je osporio Ustavni sud

Petar Lazović, službenik Agencije za nacionalnu bezbjednost, u pritvoru je od jula 2022.

Na teret mu se stavlja stvaranje kriminalne organizacije, šverc droge i oružja te povezanost sa organizovanim kriminalnim grupama.

Tokom prethodne dvije godine više puta mu je produžavan pritvor.

Odbijani su zahtjevi njegovih branilaca da mu se dopusti odbrana sa slobode uz jemstvo od preko devet miliona eura.

Ustavni sud je tri puta usvajao njegove žalbe na produženje pritvora.

Taj sud je upozorio da se mora utvrditi postojanje konkretnih okolnosti koje nesumnjivo ukazuju da postoje zakonski razlozi i osnov za produženje pritvora.

Dejan Knežević, bivši pomoćnik direktora Uprave policije za borbu protiv organizovanog kriminala, uhapšen je u martu 2023. zbog sumnje da je učinio krivično djelo stvaranje kriminalne organizacije.

U septembru iste godine, Ustavni sud je ukinuo rješenje Apelacionog o produženju pritvora uz ocjenu da "nisu dati jasni i relevantni razlozi za zaključak da postoje okolnosti koje ukazuju na opasnost od Kneževićevog bjekstva".

I pored toga, Knežević je i dalje u pritvoru, po rješenju redovnih sudova.

Saša Čađenović, bivši specijalni tužilac, pušten je iz pritvora 11. jula i određen mu je kućni pritvor gdje čeka početak suđenja.

U pritvoru je proveo skoro 20 mjeseci, tokom kojih je Ustavni sud više puta usvojio njegove žalbe i ukidao rješenja Vrhovnog, Apelacionog i Višeg suda o produženju pritvora.

Posljednja takva odluka Ustavnog suda donesena je u maju ove godine.

Njome je ocijenjeno da redovni sudovi nisu "postupili sa dužnom pažnjom u procjeni dovoljnih i relevantnih razloga za dalje trajanje pritvora", te da je Čađenoviću povrijeđeno pravo na ličnu slobodu.

Čađenović je optužen za zloupotrebu službenog položaja, te mu se stavlja na teret da je postao pripadnik kriminalne organizacije "Kavački klan".

Milo Božović, bivši gradonačelnik Budve, koji je okrivljen da je učestvovao u krijumčarenju kokaina, nalazi se u pritvoru od aprila prošle godine.

Desetak dana nakon hapšenja, Božovićevi advokati su podnijeli ustavnu žalbu na odluku o pritvoru naglašavajući da ni advokatima ni Božoviću nisu bili dostupni bilo kakvi spisi i dokazi koji ga terete.

Miloš Medenica, sin bivše predsjednice Vrhovnog suda Crne Gore Vesne Medenice, okrivljen za stvaranje kriminalne organizacije, u pritvoru je od maja 2022.

Od ukupno 16 optuženih u tom slučaju, Miloš Medenica jedini u pritvoru čeka početak glavnog pretresa.

Ustavni sud je u aprilu ove godine konstatovao da "dalje trajanje pritvora nije osnovano, te da je dovoljno djelovati alternativnim mjerama".

Ipak, Viši sud je 19. jula odbio puštanje na slobodu Medenice koji je ponudio i jemstvo od skoro milion i po eura.

Budimir i Marina Krstović su optuženi pa pravosnažno oslobođeni krivice za krijumčarenje 1.200 kilograma kokaina. Droga je bila sakrivena u tovaru banana koji je pronađen u njihovom magacinu.

Dva puta je Ustavni sud utvrdio da nema osnova za pritvor u kome su proveli 16 mjeseci.

Neujednačena sudska praksa

Advokatica Andrijana Razić za RSE kaže da bi pritvor, po Ustavu Crne Gore i Evropskoj konvenciji o ljudskim pravima, trebalo da bude strogi izuzetak, a ne pravilo kako je to u Crnoj Gori.

I kada Ustavni sud donese odluku kojom je utvrđena povreda prava na slobodu i sigurnost okrivljenima, ona je samo deklarativna jer, kako objašnjava Razić, nema prinudni karakter.

"Redovnim sudovima je ostavljeno diskreciono pravo da li će uvažiti odluke Ustavnog suda, što je skandalozno. Da bi se izbjegla neujednačena sudska praksa i selektivno donošenje odluka, potrebno je izmijeniti više zakona kako bi odluke Ustavnog suda bile obavezujuće", ističe Razić.

Ona naglašava da svako rješenje o pritvoru mora da sadrži jasne i precizne razloge za određivanje pritvora.
Sudije Ustavnog i Vrhovnog suda pokušale da zauzmu jedinstven stav

Zbog različitih pristupa pri određivanju trajanja pritvora okrivljenima, sudije ovih sudova su 9. jula razgovarale iza zatvorenih vrata, uz posredništvo podgoričke Kancelarije Savjeta Evrope.

Iz Ustavnog i Vrhovnog suda nisu saopštili da li je došlo do približavanja stavova o tumačenju standarda iz Petog člana Evropske konvencije o ljudskim pravima i slobodama koja govori o uslovima za lišavanje slobode.

Jedina izjava, koja je dospjela do javnosti, nakon ovog sastanka je stav vršiteljke dužnosti predsjednika Vrhovnog suda, Vesne Vučković.

Ona je saopštila da "odnos Vrhovnog i Ustavnog suda Crne Gore nije 'rivalski', jer ih objedinjuje isti zadatak - zaštita prava".

Peti član Konvencije predviđa, između ostalog, da će svako ko je lišen slobode bez odlaganja biti izveden pred sudiju… sa pravom da mu se sudi u razumnom roku ili da bude pušten na slobodu do suđenja.

U posljednjem Izvještaju OEBS-a o praćenju suđenja na Zapadnom Balkanu, od 2021. do marta 2024. se konstatuje da u sudskim aktima – presudama, optužnicama i odlukama o pritvoru, često nedostaje adekvatno obrazloženje.

"Pritvor se ne tretira kao krajnja mjera, dok su odluke o određivanju pritvora često propraćene neadekvatnim obrazloženjem", navodi OEBS.

Osim dužine trajanja pritvora, na poštovanje ljudska prava pritvorenih utiču i uslovi u pritvorskim jedinicama.

Zatvorske i ustanove za pritvor su u lošem stanju zbog prenatrpanosti i ograničenog pristupa zadravstvenoj zaštiti, saopštio je Komitet Savjeta Evrope za sprečavanje mučenja i nečovječnog postupanja.

Neki uslovi u pritvorskim centrima izazivaju zabrinutost u smislu poštovanja ljudskih prava, zaključio je Komitet u izvještaju o stanju ljudskih prava u Crnoj Gori za 2023. godinu.