[ RTS ]

OZBILjNA KRIZA

Gadafijeva sjenka nad Libijom - CIA, bombe i izbori

Šefovi Centralne obavještajne agencije i turske tajne službe pokušavaju da zauzdaju političku krizu u Libiji i izdejstvuju izbore na svim nivoima. Pritisci i iz Kaira. Sa 35 godina zakašnjenja, čeka se epilog bombaškog napada u kojem je poginulo 270 ljudi. Prvooptuženi pod kontroverznim okolnostima izručen Americi.

Eksplozije i vatra iz automatskog naoružanja tokom obračuna frakcija labavo ujedinjenih pod zastavom Vlade nacionalnog jedinstva prekinula je snove međunarodne zajednice o skorim izborima i izlazu iz političkih i svakojakih drugih kriza, koji u ovoj državi traju još od pada režima Moamera el Gadafija 2011. godine.

Pucnjava je prestala tek pošto se, nekoliko sati kasnije, umiješala treća grupa iste strane - zvanične snage bezbjednosti.

Borbe oko aerodroma južno od Tripolija uslijedile su svega nekoliko dana pošto su Libiju, odvojeno, pohodili šef Centralne obavještajne agencije Vilijam Berns, šef turske obavještajne službe Hakan Fidan i izaslanici egipatskih vlasti. Svi su oni bili riješeni da lokalne lidere nagovore na bilo kakvu saradnju i održavanje izbora, koji su ambiciozno i bezuspješno bili najavljivani još od kraja 2021. godine.

Ključni sastanci, navode libijski izvori, vođeni su sa samozvanim feldmaršalom Kalifom Haftarom, komandantom istoka Libije i jednim od najozbiljnijih pretendenata na mjesto libijskog predsjednika.

Osim šefa CIA, sa Haftarom se sastalo još nekoliko zapadnih diplomata, koji su od njega tražili da omogući ujedinjenje libijskih oružanih snaga, koordinaciju snaga bezbjednosti, bar u dijelu koji se odnosi na bezbjednost civilne avijacije i kontrolu izvora nafte i vode.

Opštim mjestima oko potrebe za razvojem ekonomske i bezbjednosne saradnje, kako smatraju libijski analitičari, prikriven je američki pritisak na Haftara da uspostavi saradnju sa Vladom nacionalnog jedinstva i dozvoli institucijama iz Tripolija da nesmetano funkcionišu i na istoku države.

Berns je, navodno, upozorio Haftara da ne ometa proizvodnju i transport nafte do luka, te pristane na stvaranje zajedničkih oružanih snaga koje bi obezbjeđivale naftna polja i izvore vode na jugu zemlje.

Između redova suvoparnih saopštenja, libijski mediji su pronašli i jasna upozorenja Haftaru da se odrekne dugogodišnje pomoći snaga koje je angažovala ruska grupacija Vagner.

Berns je u Libiju stigao samo nekoliko nedjelja pošto je Americi izručen Abu Agila Mohamad Masud – čovjek koji se smatra odgovornim za postavljanje bombe u putnički avion "Panama" u kojem je 1989. godine iznad Lokerbija ubijeno 270 osoba, uključujući i 190 Amerikanaca.

Prvi je šef CIA koji je posjetio Libiju još od napada na američku diplomatsku misiju u Bengaziju u kojem je 2012. godine ubijen ambasador SAD – događaja koji je bacio ozbiljnu sjenku na političku karijeru tadašnje državne sekretarke SAD Hilari Klinton.

Osim sa Haftarom i Dbeibom, Berns se sastao i sa šefom libijskih obavještajnih službi Huseinom el Aebom, te još nizom visokih zvaničnika libijskih institucija. Libijski mediji smatraju da je jedan od ciljeva posjete bio usmjeren ka izručenju Abdulaha el Senusija, zeta i najbližeg saradnika bivšeg libijskog lidera Moamera el Gadafija, koji je, navodno, bio arhitekta napada na avion iznad Lokerbija.

El Senusi se već neko vrijeme nalazi u zatvoru u Tripoliju, pošto je u grupnom suđenju zvaničnicima Gadafijevog režima 2015. godine, osuđen na smrt.

Amerikanci su izručenje "Kasapina", kako su ga zvali Libijci, očekivali nedugo pošto je Masud prebačen u SAD, ali su se vlasti u Tripoliju pokolebale strahujući od mogućih protesta.

Dodatnu zebnju vlastima u Tripoliju unijeli su detalji vezani za izručenje Mohameda Masuda, kojeg je lokalni šerif oteo iz kuće u kojoj je boravio i zatim držao u zarobljeništvu najmanje dvije sedmice prije nego što je predat Amerikancima. Masud je bio na slobodi nešto više od šest mjeseci pošto je odslužio desetogodišnju kaznu zbog zločina počinjenih u vrijeme Gadafijeve vladavine.

Nešto kasnije, šef lokalne milicije identifikovan je kao Abdel Gani el Kikili, komandant jedne od ključnih jedinica lojalnih Vladi nacionalnog jedinstva. Amnesti internešnal je tu formaciju opisao kao grupu čije su povrede ljudskih prava i djela kažnjivih međunarodnim pravom dobro dokumentovana.

"Više od deset godina, jedinice pod komandom El Kikilija terorišu stanovnike dijela Tripolija, ubijaju, muče i protivpravno zatvaraju stanovnike Abu Salima", navodi se u prošlogodišnjem izvještaju ove organizacije.

Pošto je neko vrijeme proveo u vojnoj bazi u Misrati, Masuda je "grupa Amerikanaca" privatnim avionom prebacila na Maltu, a zatim u SAD, gdje se prije nekoliko sedmica nakratko pojavio pred sudom u Vašingtonu.

Amerikanci se nijesu mnogo bavili prošlošću milicije koja je predala Masuda, pa je savjetnik za nacionalnu bezbjednost Bijele kuće Džejk Saliven rekao da će Libijac izaći pred lice pravde zbog navodne uloge u bombaškom napadu na avion 1988. godine.

"Reći ću samo da je sve učinjeno zakonito i prema ustaljenim procedurama", rekao je Saliven.

Masud je, po optužnici, odigrao ključnu ulogu u ovom napadu, uz Abdelbaseta el Megrahija, koji je još 2001. godine osuđen na doživotnu robiju.

Istražitelji tvrde da je Masud po instrukcijama libijske obavještajne službe otputovao na Maltu i ponio kofer u kojem je bila skrivena bomba. Navodi se da je upravo on podesio tajmer na eksplozivnoj napravi.

Nekoliko mjeseci poslije tragedije iznad Lokerbija, Gadafi je Masudu i Megrahiju lično zahvalio jer su "ispunili nacionalnu dužnost".

Gotovo istovremeno, u Libiji se našao i prvi čovek turske obavještajne službe, Hakan Fidan, koji je uspio da izdejstvuje sporazum o političkom pomirenju između frakcija sa zapada zemlje, odnosno između premijera Abdelhamida Dbeibe i šefa Visokog državnog savjeta Kalida el Mišrija.

Šef turskih obavještajaca se, prethodno, u Sudanu sastao i sa Abdelom Fatahom el Burhanom, generalom koji je od državnog udara 2021. godine faktički i predsjednik te države. Sudanske organizacije za zaštitu ljudskih prava smatraju ga odgovornim za masakr u Kartumu 2019. godine, kada su u Nil pobacana tijela četrdesetak demonstranata, dok su stotine protivnika vojne hunte uhapšene, mučene i silovane na ulicama Kartuma.

Fidan je u Libiju pohitao nedjelju dana pošto je tamošnji Vrhovni sud osporio valjanost sporazuma koji je Turska sklopila sa Dbeibinom vladom nacionalnog jedinstva oko eksploatacije gasa i nafte u libijskim teritorijalnim vodama.

Ovaj sporazum razgnijevio je Grčku i Egipat, te naišao na ozbiljne rezerve Haftarove frakcije, koja suštinski vlada istokom Libije.

Analitičari smatraju da je ovaj sporazum predstavljao način na koji se vlada u Tripoliju odužila Turskoj za vojnu pomoć koju joj je Ankara pružila prilikom razbijanja opsade libijske prestonice, koju su Haftarove snage više od godinu dana držale u obruču.