Dženifer Holajs  [ DW ]

13. 05. 2025. 11:14

Tramp na Arapskom poluostrvu: biznis prije svega

Donald Tramp vjeruje da nosi veliki poklon državama Arapskog poluostrva: u svojoj nakani da mijenja geografske nazive (Meksički zaliv trebalo bi, po njemu, da se zove Američki zaliv) moreuz između Arapskog poluostrva i Irana trebalo bi, po Trampovom mišljenju, da se više ne zove Persijski nego Arapski zaliv.

Države koje Tramp obilazi od ovog utorka (13. maj) na svom prvom putovanju u inostranstvo nakon ponovnog preuzimanja dužnosti, on je već posjetio 2017, tokom svog prvog mandata: Saudijsku Arabiju, Katar i Ujedinjene Arapske Emirate (UAE). Sve one doduše i same već odavno traže da se preimenuje taj geografski pojam, ali to definitivno nije najvažnije pitanje o kojem bi moglo da se razgovara. „Svaka od tri zemlje – Saudijska Arabija, Katar i UAE – povezana je za Trumpa s njegovim političkim prioritetima“, kaže Burcu Ozčelik iz londonskog trusta mozgova Royal United Services Institute (RUSI).

Tako su Saudijcima potrebna direktna strana ulaganja kako bi ostvarili ciljeve svog programa ekonomske modernizacije „Vizija 2030“ za doba kada presuše prihodi od nafte. „Rijad ne želi da propusti prilike koje su UAE sebi obezbijedili pristupanjem tzv. Abrahamovim sporazumima“, objašnjava Ozčelik. Riječ je o sporazumima o normalizaciji odnosa između Izraela i više arapskih država, sklopljenim uz posredovanje SAD.

Sve dalje od normalizacije s Izraelom

Izrael i Saudijska Arabija u suštini su već bili nadomak uspostavljanja diplomatskih odnosa, ali napad Hamasa na Izrael 7. oktobra 2023. i rat koji je uslijedio s desetinama hiljada žrtava prekinuo je taj proces.

Sporazum koji su tada pripremale Sjedinjene Države bio je zapravo trilateralan: SAD su Saudijskoj Arabiji nudile bezbjednosne garancije slične onima u NATO, kao i podršku razvoju saudijskog civilnog nuklearnog programa.

Ne čini se vjerovatnim da bi Tramp ovom prilikom mogao da se susretne i sa izraelskim premijerom Benjaminom Netanjahuom, a i sporazum između Saudijske Arabije i Izraela trenutno je bolje i ne spominjati. Saudijci su više puta uslovljavali takav sporazum konkretnim koracima prema uspostavljanju palestinske države, o čemu Izrael još ne želi ni da čuje, a ni Tramp nije veliki zagovornik takve perspektive. Ali, to je osnovni zahtjev Rijada: „Kraljevstvo ne može da odstupi od svoje crvene linije, a to je vjerodostojan put prema palestinskoj državi“, ukazuje Ozčelik.

Zato se i iz Vašingtona može čuti da je saudijski ministar spoljnih poslova princ Fajsal bin Farhan prilikom posjeta Bijeloj kući ovog aprila veoma toplo savjetovao da se Izrael uopšte ne uvrsti u dnevni red tokom Trampove posjete njegovoj zemlji.

Saudijski atomski program

„Kako bi se izbjegla neugodna situacija, Saudijska Arabija stavlja naglasak na poslovna pitanja“, smatra Emili Tasinato, ekspertkinja za region Zaliva pri institutu Evropski savjet za spoljne odnose (ECFR). Istovremeno, postoje naznake da Rijad i Trampova administracija pokušavaju da unaprijede druge aspekte tada planiranog „mega-sporazuma“ – nezavisno od procesa normalizacije odnosa između Saudijske Arabije i Izraela.

Jedno od tih područja saradnje odnosi se na saudijski civilni nuklearni program. „Izgleda da je Tramp sada spreman da razgovara o tome, a da pritom ne zahtijeva da Saudijska Arabija uspostavi diplomatske odnose s Izraelom“, kaže Tasinato. „Drugi aspekt odnosi se na odbranu – a za to nije potreban sporazum s Izraelom.“

Sanam Vakil iz londonskog instituta Četam haus takođe smatra da će sukob između Izraela i Gaze tokom Trampove posjete vjerovatno ostati u drugom planu. „Arapske zemlje od Trampove posjete očekuju veći ekonomski angažman. Osim toga, posjeta će biti usmjerena na podsticanje regionalne bezbjednosne saradnje u okviru sastanka Savjeta za saradnju u Zalivu (GCC).“

Posao prije politike

„Vidim ekonomiju kao najvažniju temu Trampovog putovanja po Arapskom poluostrvu“, kaže Tasinato. „Može se očekivati da će ga na putovanju pratiti i brojni predstavnici američkih kompanija iz odbrambene industrije.“ Rijad, Doha i Abu Dabi su i prije Trampovog dolaska najavili značajna američka ulaganja. „Saudijsko rukovodstvo nastoji da ostvari ulaganja i partnerstva s američkim firmama i ponudilo je trgovinske i investicione aranžmane u vrijednosti od 600 milijardi američkih dolara u sljedeće četiri godine.“

Isto važi i za UAE. „Oni planiraju da ulože 1,4 biliona dolara (1,26 biliona eura) u SAD tokom sljedećih deset godina, s naglaskom na infrastrukturu za vještačku inteligenciju i poluprovodnike“, dodaje Tasinato. Osim toga, najavljeno je i nekoliko poslova između SAD i država Zaliva o prodaji aviona i raketa.

Šta je za Trampa „velika vijest“?

Tramp je nedavno najavio i „veoma, veoma veliku vijest“ tokom svog putovanja po Bliskom istoku. „Biće to jedna od najvažnijih objava u posljednjih mnogo godina u vezi s određenom temom – jednom veoma važnom temom“, izjavio je Tramp bez otkrivanja detalja.

Poznavaoci tamošnjih prilika teško da znaju šta bi ovom američkom predsjedniku mogla da bude „veoma, veoma velika vijest“: to bi možda moglo da bude povezano s još uvijek zarobljenim taocima u Gazi koje drži Hamas, ali i s nekakvom nagodbom sa Iranom. Prema posljednjim vijestima, SAD sada prijete novim sankcijama protiv Teherana što znači da su pregovori o iranskom atomskom programu zapeli. Ali možda je Teheran bio susretljiv i mogao bi da utiče na miliciju Hutija u Jemenu, koja ionako zavisi od Irana, da prestane da napada brodove na Crvenom moru.