04. 12. 2021. 00:00   >>  00:05

4. decembar

Izbor i priprema: Č. Đurđić

 

Na današnji dan 1371. umro je car Uroš Nemanjić, sin cara Dušana i jedini nasljednik velikog srpskog carstva. Njegovom smrću izumrla je loza Nemanjića. Prema predanju ubijen je mučki u lovu, kada se sagnuo nad vodom da se osvježi. Srpska pravoslavna crkva je, na osnovu tog predanja, proglasila Uroša za mučenika i svetitelja.

1642 - Umro je francuski državnik, kardinal Arman Žan di Plesi Rišelje, koji je kao ministar kralja Luja XIII vršio stvarnu vlast u Francuskoj i podigao moć francuske krune. Osnovao je 1635. Francusku akademiju.

1679 - Umro je engleski filozof Tomas Hobs, predstavnik klasičnog engleskog empirizma. Ideje o čovjeku kao slobodnom pojedincu i državi kao vještačkoj tvorevini nastaloj na osnovu ugovora pojedinaca, iznio je u djelima "Levijatan", "Osnovi prirodnog zakona i politike", "O čovjeku", "O tijelu", "O građaninu".

1795 - Rođen je škotski idealistički filozof, esejist i istoričar Tomas Karlajl, autor romansiranih istorijskih djela od kojih je najpoznatije "Francuska revolucija". Kao filozof i kritičar društva veličao je feudalne institucije prošlosti i kritikovao progresivne duštvene snage svoga vremena. Njegova djela odlikuju se bogatstvom činjenica, bujnom maštom, i dramatičnošću izlaganja. Osnivač je čuvene Londonske biblioteke.

1910 - U okviru finansijskih reformi Crna Gora je donijela Zakon o državnom novcu. Na aversu zlatnog i srebrnog novca – perpera, u sredini je bio lik vladara Crne Gore s lovorovom grančicom ispod njega i unaokolo natpisom njegovog imena i dostojanstva, dok se na reversu nalazila kruna s porfirom kao i državni grb, a iznad krune u polukrugu ime države, te u donjem kraju oznaka vrijednosti novca, a ispod porfire vijenac od lovorovog i hrastovog lišća, s nazivom novca i godinom u kojoj je kovan. Svoj prvi novac Crna Gora je iskovala 1906. – perpere u zlatu, srebru, niklu i bronzi.

1912 - Na Cetinju su vođeni pregovori između mirditskog prvaka Prenka Bib Dode i crnogorske strane o stvaranju autonomne oblasti naseljene Albancima- katolicima.  Doda je u razgovorima  tražio vojsku i novac da proglasi autonomiju katoličkih oblasti Albanije, a potom je taj zahtjev smanjen na mirditsku knjaževinu pod crnogorskim protektoratom. Zbog nepovjerenja u mirditskog prvaka, a i zbog savezničkog dogovora sa Srbijom, po kojem su oblasti istočno od Drima srpska interesna sfera, kralj Nikola je zahtjev uputio  srpskoj vladi.

1913 - Nakon ukaza kralja Nikole o osnivanju, u Nikšiću je svečano otvorena niža četvororazredna gimnazija. Počela je rad u kući Vuka Krivokapića, a redovna nastava za 100 učenika izvodila se u dva odjeljenja. Prvi direktor nikšićke Gimnazije bio je Mihailo Bukvić. Okupacijom Austrougarske, Gimnazija je prestala da radi, da bi ponovo nastavila u Kraljevini SHS 1919. i potom prerasla u Višu realnu gimnaziju, preselivši se u Dvorac kralja Nikole, kraj Saborne crkve.

1918 - Crnogorska vlada uputila je prvu protestnu notu Velikim silama, kojom se napadaju i osporavaju odluke Podgoričke skupštine, organizovane protivno crnogorskom Ustavu i zakonima. Note sličnog sadržaja gotovo su svakodnevno upućivane savezničkim zemljama.

1945 - Umro je američki biolog i genetičar Tomas Hant Morgan, osnivač genetike, dobitnik Nobelove nagrade za medicinu 1933. za otkriće funkcije hromozoma u prenošenju nasljednih svojstava. Izradio je prve mape položaja gena u hromozomima i smatra se glavnim predstavnikom teorije nasljeđa.

1975 - Umrla je Hana Arent, filozof i jedna od vodećih ličnosti u oblasti političke teorije u 20. vijeku. Studirala je filozofiju na Univerzitetu u Marburgu s Martinom Hajdegerom i Hansom Jonasom. Nakon Njemačke živjela je i radila u Parizu, a potom u Sjedinjenim Američkim Državama. Bila je prva žena profesor na američkom Univerzitetu. Njeni pojmovi “banalnost zla” i “radikalnost zla” odredili su smjer teorijskog istraživanja modernog totalitarizma. Poznata djela: “Porijeklo totalitarizma”, “Položaj čovjeka”, “Između prošlosti i budućnosti”, “Ajhman u Jerusalimu”, “Ljudi u mračnim vremenina”, “O nasilju”. Laureat je mnogih međunarodnih nagrada, među kojima Lesingove nagrade 1959. i nagrade "Sigmund Frojd" 1967. U Drezdenu je 1993. osnovan "Hana Arent institut" za istraživanje totalitarizma.

1976 - Umro je Edvard Bendžamin Britn, jedan od najznačajnijih engleskih kompozitora 20. vijeka. S lakoćom i uz izvrsnu tehniku komponovao je pod uticajem različitih stilova uz posebnu naklonost prema staroj engleskoj umjetničkoj i narodnoj muzici. Često je komponovao na stihove poznatih pisaca kao što su Šekspir i Rembo. S operskim pjevačem Piterom Pirsom osnovao je 1948. Aldeburški muzički festival. Poznata djela: "Piter Grajms", "Otmica Lukrecije", "Ratni rekvijem", "Proljećna simfonija".

2003 - Umrla je, u 64. godini, popularna splitska glumica Zdravka Krstulović,  koju publika pamti po ulogama Anđe u "Malom mistu" i Violete u "Velom mistu"– serijama snimljenim po istoimenim djelima splitskog hroničara i književnika Miljenka Smoje.

2006 - Na 14. Samitu šefova diplomatija 56 zemalja članica Organizacije za evropsku bezbjednost i saradnju ( OEBS),  Crna Gora je prvi put ravnopravno učestvovala.

2006 - U holandskom gradu Asenu uručena su priznanja za 500 vojnika iz nekadašnjeg holandskog sastava međunarodnih mirovnih snaga u Bosni i Hercegovini, među kojima i oni koji su osiguravali zaštićenu zonu Ujedinjenih Nacija u Srebrenici jula 1995, kada su srpske snage počinile masovni zločin nad Bošnjacima. Zbog dodjele priznanja holandskim vojnicima, ispred zgrade kasarne u Asenu i zgrade parlamenta Holandije u Hagu, održani su protesti na kojima su žene Srebrenice nosile 60 metara dug plakat s imenima 8.106 ubijenih Srebreničana.

 

2008 - Crna Gora je nakon statusa posmatrača i zvanično postala članica Jadranske povelje, kao jedne od najvažnijih bezbjednosnih inicijativa koja djeluje pod patronatom SAD. Nakon što je u Helsinkiju ministar vanjskih poslova Crne Gore Milan Roćen potpisao prilog Ugovoru o Jadranskoj povelji, Crna Gora se obavezala na poštovanje principa Povelje i na posvećenost regionalnoj saradnji u cilju bržeg pristupanja NATO-u.

2011 - Opozicioni blok lijevog centra „Kukuriku koalicija“ ubjedljivo je na hrvatskim parlamentarnim izborima porazio vladajući HDZ koji je na vlasti bio osam godina i dominirao hrvatskom politikom od osamostaljenja države 1991. Istoga dana i vladajuća partija ruskog premijera Vladimira Putina, Jedinstvena Rusija, pretrpjela je ozbiljan udarac na izborima, i da bi u parlamentu, odnosno Dumi, imala vlast morala je da uđe u koalciju s drugim političkim partijama.

2012 - U Skupštini Crne Gore izabrana je 40. crnogorska Vlada s četiri potpredsjednika i četrnaest ministara. Za predsjednika Vlade sedmi put je izabran lider Demokratske partije socijalista Milo Đukanović. Izbor na tu funkciju premijeru Đukanoviću čestitali su njemačka kancelarka Angela Merkel, premijer Slovačke Robert Fico i prdsjednik Državnog savjeta NR Kine Ven Điabao. 

2012 - Žalbeno vijeće Haškog tribunala potvrdilo je prvostepenu doživotnu kaznu zatvora bosanskom Srbinu Milanu Lukiću, osuđenom za spaljivanje najmanje 119 muslimanskih civila, većinom žena, djece i staraca u Višegradu 1992, kao i za ubistvo još dvanaest muškaraca na obali Drine, jedne žene u Višegradu, i mučenje nesrpskih zatvorenika u logoru Uzamnica. Izričući prvostepenu presudu u julu 2009. predsjedavajući sudija Patrik Robinson je spaljivanje živih muslimanskih civila, u kojem je Lukić igrao ključnu ulogu, nazvao "najgorim djelom protiv čovječanstva" na kraju 20. vijeka. Lukić je uhapšen u avgustu 2005. u Argentini i jedan je od četvorice optuženih koji su osuđeni na doživotnu kaznu zatvora u Međunarodnom sudu u Hagu, koji je procesuirao 161 osobu koja je učestvovala u ratovima 1990-ih na prostoru bivše Jugoslavije. Okružni sud u Beogradu osudio je Lukića u odsustvu na 20 godina zatvora zbog otmice i ubistva Muslimana iz pribojskog sela Sjeverin 1992.

2012 - Slovenačka policija uhapsila je 141 osobu nakon sukoba s demonstrantima koji su protestovali protiv mjera štednje i korupcije. Protesti u Sloveniji ocijenjeni su kao najnasilniji u toj zemlji od raspada SFRJ.

 

Na današnji dan dogodilo se i sljedeće:

1791 - Izašao je prvi broj britanskog "Observera", najstarijeg nedjeljnog lista u svijetu.

1895 - Na Cetinju je potpisana trgovinska konvencija između Crne Gore i Srbije kojom je predviđeno da se proizvodi ili prerađevine iz Srbije u Crnoj Gori i obratno mogu prodavati po principima najviše povlašćene države.

2007 - Evropska unija parafirala je Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju s Bosnom i Hercegovinom.

2008 - Crnogorska Vlada usvojila je Predlog zakona o javnim Radio-difuznim servisima kojim je predviđeno da se Radio Televizija Crne Gore finansira iz tekućeg državnog budžeta sa 1,2 odsto na godišnjem nivou.