Danijel Garić​​​​​​

DAN PLANETE ZEMLJE

Kakvu planetu imamo 2022. godine?

Dan planete Zemlje obiljležava se širom svijeta svake godine kako bi se ljudi podstakli da preduzmu mjere protiv klimatskih promjena.

Klimatska kriza se ubrzava neviđenom brzinom, a humana civilizacija nije spremni za to. Iako kriza ima mnogo faktora koji igraju ulogu u njenom pogoršanju, postoje neki koji zahtijevaju više pažnje od drugih. Predstavljamo vam 12 najvećíh problema sa kojima se planeta zemlja na njen današnji praznik suočava.

Globalno zagrivanje od fosilnih goriva

U trenutku objavljivanja teksta, nivo ugljen-dioksida u vazduhu je 418 čestica na milion, što je u odnosu na 316 na milion u trenutku kad se počelo sa obilježavanjem Dana planete zemlje, značajan porast. Globalni porast temperature je 1,1 stepen Celzijusa u poređenju sa predindustrijskim dobom.

Povećanje emisije gasova sa efektom staklene bašte uzrokovale su porast temperatura, što izaziva katastrofalne događaje širom svijeta, od Australije i SAD- a, koje su već doživjele neke od najrazornijih sezona šumskih požara ikada zabilježenih. Skakavci koji se roje širom djelova Afrike, Bliskog istoka i Azije, desetkuju usjeve, a naučnici upozoravaju da je planeta prešla niz prelomnih tačaka koje bi mogle imati katastrofalne posljedice.

Mikroplastika je prvi put pronađena u antarktičkom ledu, toplotni talas na Antarktiku je prvi put doveo do porasta temperature iznad 20 stepeni, a rapidno napreduje topljenje permafrosta u arktičkim regionima. Ledeni pokrivač Grenlanda se topi brzinom bez presedana, a vijesti o ubrzanom šestom masovnom izumiranju sve su frekventnije i zastupljenije u naučnim krugovima.

Sve je veće krčenje šuma u amazonskim prašumama, Kina doživljava najgore poplave u decenijama unazad, nivoi metana rastu na najviši rekordni nivo, a dramatično je i urušavanje ledenih polica (plutajućih platformi od leda koja se formiraju na mjestu gdje glečer ističe na obalu) u Kanadi. Čak 13 odsto smrtnih slučajeva u Evropskoj uniji (EU) je povezano sa različitim oblicima zagađenja, a veličina populacije divljih životinja je u prosjeku pala za 68 odsto od 1970. godine.

Loše upravljanje

Naučnici godinama pozivaju kreatore politika da povećaju cijenu energije iz izvora koji emituju gasove staklene bašte, kroz poreze na ugljenik, koji bi stimulisao inovacije u nisko- ugljenične tehnologije.

Da bi smanjile emisije CO2 brzo i efikasno, vlade moraju ne samo da masovno povecaju finansiranje zelenih inovacija kako bi smanjile troškove niskougljeničnih izvora energije, već moraju i da usvoje niz drugih politika koje se bave svakim od ostalih tržišnih neuspjeha.

Nacionalni porez na ugljenik trenutno se primjenjuje u 27 zemalja širom svijeta, uključujuci različite zemlje u EU, Kanadu, Singapur, Japan, Ukrajinu i Argentinu. Međutim, prema izvještaju OECD-a o poreskoj upotrebi energije iz 2021. godine, trenutne poreske strukture nisu adekvatno usklađene sa profilom zagađenja izvora energije. U Švedskoj je efektivno primijenjen porez na ugljenik, on iznosi 127 dolara po toni i smanjio je emisije za 25 odsto od 1995. godine, dok je njena ekonomija porasla za 75 odsto u istom vremenskom periodu.

Hrana

Trećina hrane namijenjene ljudskoj ishrani, odnosno oko 1,3 milijarde tona, baca se ili gubi. Ta količina bi bila dovoljna da prehrani tri milijarde ljudi. Otpad i gubitak hrane čine 4,4 gigatona emisija gasova staklene bašte godišnje. Da je to država, otpad od hrane bi bio treći najveci emiter gasova staklene bašte, iza Kine i SAD- a.
Rasipanje i gubitak hrane javlja se u različitim fazama u zemljama u razvoju i razvijenim zemljama.

U zemljama u razvoju, 40 odsto otpada od hrane se javlja nakon žetve i prerade, dok se u razvijenim zemljama 40 odsto otpada hrane javlja na nivou maloprodaje i potrošača.

Na nivou maloprodaje, šokantna količina hrane se rasipa iz estetskih razloga. U SAD- u se više od 50 odsto svih proizvoda baci jer se smatra „suviše ružnim“ da bi se prodali potrošačima, a to iznosi oko 60 miliona tona voća i povrća.

Gubitak biodiverziteta

U proteklih 50 godina došlo je do brzog rasta ljudske potrošnje, stanovništva, globalne trgovine i urbanizacije, što je dovelo do toga da čovječanstvo koristi više zemljinih resursa nego što ih može prirodno napuniti.

Nedavni izvještaj Svjetskog fonda za divljinu (WWF) otkrio je da je veličina populacije sisara, riba, ptica, gmizavaca i vodozemaca doživjela pad u prosjeku od 68 odsto između 1970. i 2016. godine. Izvještaj pripisuje ovaj gubitak biodiverziteta različitim faktorima, ali uglavnom prenamjeni staništa, kao što su šume i travnjaci u poljoprivredne površine.

Životinje poput ajkula i morskih konjica značajno su pogođene ilegalnom trgovinom divljim životinjama.
Nedavna analiza je otkrila da se šesto masovno izumiranje divljih životinja na zemlji ubrzava. Više od 500 vrsta kopnenih životinja je na ivici izumiranja i verovatno ce biti izgubljene u roku od 15 godina. Naučnici kažu da bi bez ljudskog uništavanja prirode za ovu stopu gubitka bile potrebne hiljade godina.

Zagađenje plastikom

Godine 1950. svijet je proizvodio više od dva miliona tona plastike godišnje. Do 2021. ova godišnja proizvodnja je porasla na 993 miliona tona.

Izvještaj naučnog časopisa “Nature” utvrdio je da trenutno oko 11 miliona tona plastike završi u okeanima, a predviđa se da će plastična supa koja pluta okeanima porasti na 29 miliona metričkih tona godišnje do 2040. godine. Ako u ovo uključimo mikroplastiku, kumulativna količina plastike u okeanu mogla bi da dostigne 600 miliona tona do 2040. godine.

“Nacionalna geografija” je saopštila da 91 odsto plastike koja je ikada napravljena nije reciklirana, što predstavlja ne samo jedan od najvecih ekoloških problema našeg života, vec još jedan veliki tržišni neuspjeh. S obzirom na to da je plastici potrebno 400 godina da se razgradi, proći će mnogo generacija dok prestane da postoji. Ostaje samo da pretpostavimo kakve će dramatične posljedice to zagađenja plastikom imati na životnu sredinu na duge staze.

Krčenje šuma

Svakog minuta na zemlji posijeku se šume veličine 20 fudbalskih terena. Do 2030. godine planeta bi mogla imati samo 10 odsto svojih šuma, a ako se krčenje ne zaustavi, one bi mogle nestati za manje od 100 godina.
Poljoprivreda je vodeći uzrok krčenja šuma i još jedan od najvećih ekoloških problema koji se pojavljuje na ovoj listi.

Zemljište se čisti za uzgoj stoke ili za sadnju drugih usjeva koji se prodaju, kao što su šećerna trska i palmino ulje. Osim sekvestracije ugljenika, šume pomažu u sprječavanju erozije zemljišta, jer korijen drveća vezuje zemljište i sprječava njegovo ispiranje, što takođe sprječava klizišta.

Tri zemlje sa najvećim nivoom krčenja šuma su Brazil, Demokratska Republika Kongo i Indonezija.

Zagađenje vazduha

Jedan od najvećih ekoloških problema današnjice je zagađenje vazduha. Istraživanja Svjetske zdravstvene organizacije (SZO) pokazuju da svake godine četiri do sedam miliona ljudi umre od zagađenja vazduha širom svijeta i da devet od 10 ljudi udiše vazduh koji sadrži visoke nivoe zagađivača. U Africi je, prema UNICEF-u, 270 hiljada ljudi umrlo od posljedica zagađenja vazduha u 2020. godini, u odnosu na 120 hiljada u 1990. Uzroci zagađenja vazduha najvećim dijelom potiču od industrijskih izvora i motornih vozila, kao i emisija iz sagoreijvanja biomase i lošeg kvaliteta vazduha usljed oluja.

U Evropi, nedavni izvještaj agencije EU za životnu sredinu pokazao je da je zagađenje vazduha doprinosi prosječno godišnje smrti oko 400 hiljada ljudi .

Nakon pandemije COVID-19, pažnja je posvećena ulozi koju gasovi zagađenja vazduha imaju u transportu molekula virusa. Preliminarne studije su identifikovale pozitivnu korelaciju između smrtnosti od COVID-19 i zagađenja vazduha, a postoji i vjerovatna povezanost čestica u vazduhu koje pomažu širenju virusa. Ovo je moglo doprinijeti velikom broju smrtnih slučajeva u Kini, gdje je kvalitet vazduha veoma loš.

Topljenje ledenih kapa i porast nivoa mora

Klimatska kriza zagrijava Arktik više nego dvostruko brže nego bilo gdje na planeti. More se sada povećava u prosjeku za 3,2 mm godišnje na globalnom nivou, a predviđa se da će se popeti na ukupno 0,2 do dva metra do 2100. godine. Grenlandski ledeni pokrivač predstavlja najveći rizik za nivo mora, jer je topljenje kopnenog leda glavni uzrok podizanja.

Tokom ljeta prosječno se gubi oko 60 milijardi tona leda sa Grenlanda, što je dovoljno da podigne globalni nivo mora za 2,2 mm za samo dva mjeseca. Prema satelitskim podacima, ledeni pokrivač Grenlanda izgubio je rekordnu količinu leda u 2019. godini, u prosjeku milion tona u minuti tokom cijele godine, a ovo je frapantan podatak i enorman problem koji ima kaskadne i posljedične efekte.

Ako se cijeli ledeni pokrivač Grenlanda otopio, nivo mora bi porastao za šest metara.

Pored toga, posljednja potpuno netaknuta ledena ploča u Kanadi na Arktiku se nedavno srušila, izgubivši oko 80 kvadratnih kilometara, ili 40 odsto svoje površine.

Porast nivoa mora će imati razoran uticaj na one koji žive u priobalnim regionima, on bi mogao bi da poplavi priobalna područja u kojima sada živi 340 do 480 miliona ljudi, primoravajući ih da migriraju u sigurnija područja i doprinosu prenaseljenosti i naprezanju resursa u oblastima u koje migriraju.

Zakiseljavanje okeana

Globalni porast temperature nije uticao samo na površinu, već je i glavni uzrok zakiseljavanja okeana. Naši okeani apsorbuju oko 30 odsto ugljen-dioksida koji se oslobađa u zemljinu atmosferu. Kako se veće koncentracije emisija ugljenika oslobađaju zahvaljujući ljudskim aktivnostima, tako se povećava i količina ugljen-dioksida koja se apsorbuje nazad u more.

Najmanja promjena pH skale može imati značajan uticaj na kisjelost okeana. Zakiseljavanje može imati talasni efekat na morske ekosisteme i vrste. Kada nivoi pH dostignu prenizak nivo, morski organizmi kao što su ostrige, njihove školjke i skelet bi čak mogli da počnu da se rastvaraju.

Jedan od najvećih ekoloških problema zbog zakiseljavanja okeana je izbjeljivanje korala i naknadni gubitak koralnog grebena. Ovo je fenomen koji se javlja kada rastuće temperature okeana poremete simbiotski odnos između grebena i algi koje žive u njemu, tjerajući alge i uzrokujući da koralni grebeni gube svoje prirodne živopisne boje.

Neki naučnici procjenjuju da postoji rizik da koralni grebeni budu potpuno uništeni do 2050. godine. Veća kisjelost u okeanu ometala bi sposobnost sistema koralnih grebena da ponovo izgrade svoje egzoskelete i oporave se od ovih događaja izbjeljivanja korala.

Neke studije su takođe otkrile da se zakisjeljavanje okeana može povezati sa efekatima plastičnog zagađenja u okeanu. Bakterije i mikroorganizmi koji se akumuliraju iz plastičnog smeća bačenog u okean mogu drastično da oštete morske ekosisteme i doprinesu dodatnom izbjeljivanju korala.

Poljoprivreda

Studije su pokazale da je globalni sistem ishrane odgovoran za jednu trećinu svih emisija gasova staklene bašte koje izazivaju ljudi, od kojih 30 odsto dolazi od stočarstva i ribarstva. Proizvodnja usjeva oslobađa gasove staklene bašte kao što je azot-oksid korišćenjem đubriva.

Čak 60 odsto svjetske poljoprivredne površine je posvećeno stočarstvu, a poljoprivreda ne samo da pokriva ogromnu količinu zemlje, vec troši i ogromnu količinu slatke vode, što je još jedan od najvećih ekoloških problema na ovoj listi. Oranice i pašnjaci pokrivaju jednu trećinu zemljine površine, ali troše tri četvrtine ograničenih svjetskih resursa slatke vode.

Naučnici i ekolozi stalno upozoravaju da moramo ponovo razmisliti o našem trenutnom sistemu ishrane, te da bi prelazak na biljnu ishranu dramatično smanjio karbonski otisak konvencionalne poljoprivredne industrije.

Nestašica hrane i vode

Rastuće temperature i neodrživa poljoprivredna praksa rezultirala je sve većom prijetnjom nesigurnosti vode i hrane.
Globalno, više od 68 milijardi tona površinskog sloja zemlje se erodira svake godine stopom 100 puta bržom nego što se prirodno može obnoviti. Opterećeno biocidima i đubrivom, zemljište završava u vodenim tokovima gdje kontaminira vodu za piće i zaštićena područja nizvodno.

Beživotno zemljište je podložnije eroziji vjetrom i vodom zbog nedostatka sistema korijena i micelijuma koji ga drže zajedno. Ključni faktor koji doprinosi eroziji zemljišta je prekomjerno obrađivanje.

S obzirom na to da se očekuje da će globalna populacija dostici devet milijardi ljudi do sredine vijeka, Organizacija za hranu i poljoprivredu Ujedinjenih nacija (FAO) predviđa da bi se globalna potražnja za hranom mogla povećati za 70 odsto do 2050. godine širom svijeta, te da više od milijardu ljudi svakodnevno neće imati dovoljne količine da se prehrane.

Generalni sekretar UN- a Antonio Gutereš je upozorio da „ukoliko se ne preduzme hitna akcija, sve je jasnije da postoji predstojeća globalna vanredna situacija u pogledu bezbjednosti hrane koja bi mogla imati dugoročne posljedice na stotine miliona odraslih i djece”

Samo tri odsto svjetske vode je slatka voda, a dvije trećine je skriveno u smrznutim glečerima ili na drugi način nedostupno za našu upotrebu.

Kao rezultat toga, oko 1,1 milijarda ljudi širom svijeta nema pristup vodi, a ukupno 2,7 milijardi najmanje mjesec tokom godine nema pristup pitkoj vodi. Do 2025. godine dvije trećine svjetske populacije moglo bi da se suoči sa nestašicom vode.

Moda i tekstilni otpad

Globalna potražnja za modom i odjećom je porasla brzinom bez presedana, tako da modna industrija sada čini 10 odsto globalnih emisija ugljenika, postajući jedan od najvećih ekoloških problema našeg vremena. Prema Programu UN za životnu sredinu, sama moda proizvodi više emisija gasova sa efektom staklene bašte nego i sektor vazduhoplovstva i brodarstva zajedno, i skoro 20 odsto globalnih otpadnih voda, ili oko 93 milijarde kubnih metara od bojenja tekstila.

Štaviše, svijet je najmanje proizveo oko 92 miliona tona tekstilnog otpada svake godine i očekuje se da će taj broj porasti na 134 miliona tona godišnje do 2030. Odbačena odjeća i tekstilni otpad završavaju na deponijama, od kojih većina nije biorazgradiva, dok se mikroplastika iz materijala za odećuu kao što su poliester, najlon, poliamid, akril i drugi sintetički materijali unosi u zemljište i obližnje izvore vode. Monumentalne količine tekstila odeće se takođe bacaju u manje razvijene zemlje.

Ovo brzo rastuće pitanje samo je pogoršano sve širim poslovnim modelom brze mode, u kojem se kompanije oslanjaju na jeftinu i brzu proizvodnju odjeće niskog kvaliteta, kako bi zadovoljile najnovije i najnovije trendove. Dok Povelja modne industrije Ujedinjenih nacija za klimatske akcije predviđa da se modne i tekstilne kompanije obavezuju na postizanje neto nulte emisije do 2050. godine, većina koorporacija širom svijeta tek treba da se pozabavi svojom ulogom u klimatskim promjenama.

Iako su ovo neki od najvećih ekoloških problema koji muče našu planetu, postoji mnogo više onih koji nisu pomenuti, uključujući prekomjerni ribolov, širenje urbanih sredina, toksične lokacije superfondova i prenamjenu zemljišta. Iako postoji mnogo aspekata koje treba uzeti u obzir pri formulisanju odgovora na krizu, oni moraju biti koordinisani, praktični i dovoljno dalekosežni da bi napravili dovoljno rezultata.