[ Izvor: Pobjeda, Objavio: I. P. ]

KULTURNA BAŠTINA

Narodni muzej na putu u propast

Zaštita pokretne i nepokretne kulturne baštine, sudeći prema stanju u Narodnom muzeju, očigledno je bila najzapuštenija oblast tokom devedesetih, ali i u kasnijim godinama novije crnogorske istorije. Iako je bilo upozoravano, Ministarstvo kulture sve do 2004. nikada nije konkretno reagovalo na nagomilane probleme i teške propuste u rukovođenju u ustanovama čiji je osnivač država.

Porazno stanje prva je konstatovala ministarka kulture Vesna Kilibarda koja je, dva mjeseca nakon dolaska na funkciju, u februaru 2004, naredila kontrolu u Narodnom muzeju, Kinoteci, Državnom arhivu, Nacionalnoj biblioteci i dva zavoda za zaštitu spomenika kulture, piše Pobjeda.

Što se tiče Narodnog muzeja, konstatovano je porazno stanje u svim oblastima muzejske djelatnosti. Na osnovu Zakona o slobodnom pristupu informacijama Pobjeda je dobila sve zapisnike o kontrolama u Narodnom muzeju, od 2004. do 2018. godine.

Prva kontrola Narodnog muzeja obavljena je 12. februara 2004. godine. Kontrolu je izvršila samostalna savjetnica za muzejsku djelatnost Milica Martić, u prisustvu direktora NMCG Petra Ćukovića, direktorice Muzeja kralja Nikole Anđe Kapičić, direktorice Umjetničkog muzeja Ljiljane Zeković, direktora Etnografskog muzeja Dragana Markuša, direktora Istorijskog muzeja Velimira Vujačića, direktora Njegoševog muzeja Božidara Martinovića, vodiča u Muzeju kralja Nikole Aleksandra Berkuljana, koji je bio zadužen i za novi kompjuterski program vođenja muzejske dokumentacije, konzervatorke Ksenije Sekulić i dokumentariste Biserke Jovetić.

Ministarstvo je utvrdilo da muzejskim jedinicama rukovode direktori koji u isto vrijeme obavljaju stručne poslove rukovođenja odgovarajućom muzejskom zbirkom. Pored njih, raspoređeni su radnici za obavljanje poslova kustosa, od kojih je jedan broj imao i viša zvanja u muzejskoj djelatnosti.

U Umjetničkom muzeju je devet stručnjaka (pet kustosa; jedan viši kustos i tri muzejska savjetnika). Svi su zaduženi za odgovarajuću muzejsku zbirku, konstatuje se u zapisniku. Navodi se da je Muzej kralja Nikole, pored direktora, imao jednog muzejskog savjetnika, kustosa pripravnika i jednog slikara-konzervatora koji je zadužen za zbirku reprodukcija. Svi, osim pripravnika, imali su zaduženje muzejskim zbirkama.

U Istorijskom muzeju radilo je šest stručnjaka za obavljanje poslova kustosa (sa direktorom). Od tog broja je jedan pripravnik, jedan viši kustos, tri muzejska savjetnika i jedan viši arhivista. Samo dvojica (direktor Velimir Vujačić i Martin Perović) bili su zaduženi za zbirke.

Njegošev muzej nije imao izvršenu sistematizaciju muzejskog materijala, a kompletan fond se vodio kao zbirka “Njegošev muzej (142 predmeta). Za muzejski materijal bio je zadužen direktor, dok ostali nijesu imali zbirke, a imali su zvanje kustosa i pokrivali tako sistematizovano radno mjesto. Etnografski muzej imao je dva kustosa i dva muzejska savjetnika, od kojih je jedan direktor. Svi su bili zaduženi zbirkama koje su sistematizovane.

Stepen dokumentacione obrade muzealija NMCG bio je različit za sve muzejske jedinice.

Osnovni listovi, koje popunjavaju kustosi, postoje kompletni za Etnografski, a u redovnom postupku obrade u ostalim muzejima. Najveći problem je u Istorijskom muzeju, koji nema knjigu inventara (osim stare Muzeja NOB-a) i nema sve osnovne listove za dio fonda navodi se u zapisniku.

Knjige inventara i kartoteke muzejskog materijala nalazile su se u posebnoj prostoriji za koju je zadužena Dokumentaciona služba. Podatke o muzejskim predmetima u knjigu inventara, mastilom, čitko, upisivao je dokumentarista na osnovu podataka iz osnovnih listova koje popunjavaju kustosi.

Sa druge strane, knjige inventara za muzejske jedinice nijesu bile u skladu sa članom 5 Pravilnika o načinu vođenja knjige inventara i kartoteke muzejskog materijala. Tvrdo uvezana, prošivena knjiga inventara postojala je za Etnografski, Umjetnički i Njegošev muzej. Međutim, one nijesu bile ovjerene pečatom i potpisom ovlašćenog lica, niti su stranice bile obilježene brojem. Muzej kralja Nikole inventarisanje je sprovodio na pojedinačnim listovima koji nijesu bili u tvrdom povezu, pod nazivom “Državni muzej Crne Gore.

Ovlašćeni radnik Biserka Jovetić izjavila je da je ova forma inventarne knjige praktičnija za ispravke kod prepisivanja podataka, po mišljenju rukovodioca službe i nekih stručnjaka muzeja. Ona lično samo slijedi uputstva i prepisuje podatke u nju navodi se u zapisniku. Istorijski muzej nije imao nikakvu inventarnu knjigu. Jovetić je pokazala staru inventarnu knjigu Muzeja NOB-a. Umjetnički muzej, prema navodima u zapisniku, imao je glavnu knjigu inventara i tri posebne inventarske knjige (za Legat Milice Sarić-Vukmanović, za zbirku kopija fresaka i JU umjetnici Njegošu).

Navedene inventarne knjige se tretiraju samostalno i svaka počinje rednim brojem 1. do beskonačnog (recimo postoje četiri muzealije u trajnom vlasništvu ovog muzeja sa istim brojem) konstatuje se u zapisniku.

Međutim, uvidom novinara Pobjede u zapisnik sa prvog sastanka komisije za reviziju u Umjetničkom muzeju, koji je održan 7. marta 1997. godine, jasno je da su članovi komisije na raspolaganju imali još osam dokumentacionih izvora i inventarskih knjiga koje, iz određenih razloga, nijesu pomenute kontroloru Ministarstva 2004. godine.

Izborom slučajnog uzorka, tj. uvidom u knjigu inventara Etnografskog muzeja, Ministarstvo je utvrdilo da u rubrici gdje treba da se ispiše datum obrade, nema traženog podatka. Jovetić je rekla da broj nije našla na osnovnom listu koji ispunjava kustos. Po njenim riječima, izgleda da je to bila praksa kod kustosa. U dokumentaciji je postojala i knjiga ulaza muzejskog materijala, ali nije bilo reversa o pozajmicama, ugovora i ostale dokumentacije koja govori o kretanju muzealija. Ova vrsta dokumentacije, prema navodima iz zapisnika, nalazila se kod direktora posebnih muzejskih jedinica.

U odnosu na obavljanje matične službe Ministarstvo je konstatovalo da se evidencija o muzejima vodi od 1981. godine, na osnovu formulara ICOM-a (Međunarodni savjet muzeja). Njih popunjavaju muzeji u Crnoj Gori, po nalogu Matične službe Narodnog muzeja.

“Evidencija o muzejima ne sadrži podatke o muzejskim jedinicama Narodnog muzeja”, navodi se u zapisniku Ministarstva kulture.

Narodni muzej, prema navodima iz zapisnika, nema i ne vodi registar muzejskih radnika koji vrše stručne poslove u muzejima u Crnoj Gori. Praćenje i proučavanje uslova smještaja, rada i razvoja muzeja, takođe, ne obavljaju u kontinuitetu.

“Ovlašćeni radnik Ksenija Sekulić izjavila je da NMCG u većini slučajeva o izložbenoj aktivnosti muzeja u Crnoj Gori saznaje iz medija”, konstatovano je u zapisniku.

Takođe, Muzej nije formirao ni centralni katalog muzejskog materijala, koji se obrazuje od osnovnih listova pojedinačnih muzealija. Ispunjavaju ih kustosi muzeja koji je vlasnik muzealije.

“NMCG je 1999-2000. godine, u postupku revizije, dao nalog i uputstva u usmenoj formi, svim muzejima za popunu i dostavljanje osnovnih listova muzealija. Muzeji nijesu postupili po nalogu. NMCG nije preduzeo zakonom predviđene mjere”, navodi se u zapisniku.

Poslove pružanja stručne pomoći u obavljanju muzejske djelatnosti Narodni muzej radio je sporadično i po urgenciji Ministarstva kulture, ili određenog muzeja u državi. Nije obavljao, takođe, poslove organizovanja stručno-istraživačkog rada, unapređivanja i opšteg razvoja muzeologije.

Direktor Muzeja Petar Cuković, prema navodima u zapisniku, o pitanju centralnog registra za obavljanje matičnih poslova izjavio je đa se nada đa će se poslovi oko formiranja registra za potrebe matične službe riješiti novim info sistemom, koji se priprema u saradnji sa stručnjacima iz Beograda.

Nakon izvršene kontrole Ministarstva kulture u Narodnom muzeju u februaru 2004. godine, Ministarstvo je 21. aprila naložilo upravi Muzeja da do kraja godine uspostavi evidenciju muzejskih jedinica i muzejskih zbirki NMCG, formira i vodi registar muzejskih radnika koji vrše stručne poslove u muzejima u Republici Crnoj Gori, prati uslove za zaštitu i javno prikazivanje i izlaganje muzejskog materijala, formira i vodi Centralni katalog muzejskog materijala u Republici Crnoj Gori, sačini plan pružanja stručne pomoći u obavljanju muzejske djelatnosti, ta da obezbijedi vršenje poslova stručnog nadzora nad radom muzeja i u tom cilju odredi radnike za vršenje stručnog nadzora.

Muzeju je, takođe, naloženo da otkloni nepravilnosti u dokumentacionoj obradi muzejskog materijala, i to da se sa muzejskim zbirkama Istorijskog i Njegoševog muzeja zaduže stručna lica, da se formira knjiga inventara za Istorijski muzej, objedine uporedne knjige inventara za Umjetnički muzej, nazivi inventarskih knjiga usaglase sa postojećom organizacijom NMCG, knjige inventara numerišu po stranicama i ovjere potpisom ovlašćenog lica i pečatom Muzeja, u Dokumentaciono-matičnoj službi objedine zapisnici o svim izvršenim revizijama muzejskog materijala u organizacionim jedinicama NMCG, kompletna dokumentacija o kretanju muzejskog materijala i njegovom izlaganju i obezbijede dosijei sa originalima ili ovjerenim kopijama kupoprodajnih ugovora, reversa, pozajmica, primopredaja, poklona, ustupanja i sl, te da se formira posebni dosje za nestale i potpuno uništene muzejske predmete.

Rukovodioci Narodnog muzeja 2004. godine informisali su kontrolora Ministarstva kulture da je urađena revizija muzejskog materijala u Umjetničkom muzeju (2001-2002. godine) i Muzeju kralja Nikole 2000. godine. Takođe, izjavili su da je posljednja revizija Etnografskog muzeja urađena 1980. godine i najavili da planiraju reviziju Njegoševog i Istorijskog muzeja, kroz primjenu novog kompjuterskog programa.

Međutim, metodom slučajnog uzorka kontrole konstatovano 1 je da u Dokumentaciono-matičnoj službi ne postoji zapisnik o izvršenoj reviziji Umjetničkog muzeja.

“Ovlašćeni radnik za dokumentaciju, Biserka Jovetić, izjavila je tom prilikom da ona u dokumentaciji nema zapisnik o reviziji fonda ovog muzeja”, navodi se u zapisniku Ministarstva kulture.

Pobjeda saznaje da u dokumentaciji nije bilo ni zapisnika o reviziji Muzeja kralja Nikole, što je i potvrdila aktuelna uprava Narodnog muzeja na konferenciji za novinare u novembru prošle godine, konstatujući da u NMCG nikad nije urađena nijedna zakonita revizija. Krajem devedesetih i početkom novog milenijuma u Umjetničkom muzeju pokušani su samo popisi zatečenih muzealija, takođe bez sačinjenog izvještaja.