ZA FIZIKU

Dobili Nobela zbog Ajnštajnovih talasa

Nobelova nagrade za fiziku za 2017. ove godine je dodijeljena za rad opažanju gravitacionih talasa, saopštila je danas Švedska kraljevska akademija nauke u Stokholmu.

Nagradjeni naučnici Rajner Vajs, Bari Beriš i Kip Torn iz opservatorije LIGO predvodili su projekat kojim su opaženi gravitacioni talasi koje je prije jednog veka predvidio Albert Ajnštajn. Gravitacioni talasi su izuzetno blagi drhtaji u prostoru i vremenu koje izazivaju najekstremniji događaji u svemiru poput sudara crnih rupa.

Nobelov komitet je saopštio da su njemački Rajner Vajs (Rainer Weiss) s Masačusetskog instituta za tehnologiju (MIT) i američki naučnici Bari Beriš (Barrijem C. Barishom) i Kip Torn (Kip S. Thorne) s Kalifornijskog instituta za tehnologiju (Caltech) nagrađeni "za odlučujući doprinos LIGO detektoru i posmatranje gravitacionih talasa".

Opaženi gravitacioni talasi su posljedica sudara dvije crne rupe i trebalo im je 1,3 milijarde godina da stignu do Zemlje gdje ih je zabilježio detektor LIGO (Laserska interferometarska opservatorija za gravitacione talase) u SAD.

Signal je bio izuzetno slab kada je stigao do Zemlje, ali je najavio revoluciju u astrofizici, pošto su gravitacioni talasi potpuno nov način posmatranja najekstremnijih događaja u svemiru, naveo je Nobelov komitet.

LIGO je projekat na kojem radi više od 1.000 istraživala u više od 20 zemlja. Dobitnici Nobelove nagrade su zahvaljujući svom "entuzijazmu i odlučnosti bili neprocenjivi za uspeh LIGO-a", navodi se u saopštenju.

Rajner Vajs s MIT-a rekao je za Asošijetid pres rekao je da je nagrada priznanje ra rad hiljade ljudi.

Ajnštajnova opšta teorija relativiteta iz 1915. je predvidjela postojanje gravitacionih talasa, ali je on sam sumnjao da će ikada biti uhvaćeni.

Rezultati posmatranja koja su predvodili Nobelovi laureati su objelodanjeni nekoliko mjeseci pošto su uhvaćeni gravitacioni talasi. Pored toga što su uočili gravitacione talase, posmatranja su naznačila da u svemiru postoje crne rupe masom 30 do 60 masa Sunca i da se one mogu sudariti. Nakratko, gravitaciona radijacija iz sudara crnih rupa je bila mnogo jače nego svetlost svih zvijezda u vidljivom svemiru.

Poslije sudara gravitacioni talasi su se proširili svemirom, kao što se šire talasi površinom vode kad u nju padne kamen. Iako se kreću brzinom svjetlosti, bilo im je potrebno hiljade miliona godina da stignu na Zemlju, a onda je 14. septembra 2015. u 11.51 po srednjoevropskom vremenu, mali drhtaj uhvaćen u laboratorijama LIGO.

Prema Ajnštajnovoj teoriji četvorodimenzionalan prostor-vrijeme vibrira s gravitacionim talasima koji se stvaraju kada se masa ubrza.

Crne rupe je, kao i gravitacione talase, predvidjela Ajnštajnova teorija. Više od 50 godina većina naučnika je bila ubijedjena da crne rupe postoje kao teorijska posljedica Ajnštajnove teorije, ali da zapravo ne postoje u svemiru.

Postojanje gravitacionih talasa je prvi put prihvaćeno krajem 50-ih kada su nova izračunavanja pokazala da mogu nositi energiju i da bi zato mogli biti mjerljvi. Od tada se radi i na njihovom posmatranju ali su to naučnii uspjeli tek 2015. sto godina poslije objavljivanja Ajnštajnove opšte teorije relativiteta koja ih je predvidjela.